|
|
|
Источник: Налоговый комитет Министерства финансов РК (28.08.2002-06.08.2014)
19.11.2010 Доклад
Уважаемые дамы и господа!
Позвольте поприветствовать Вас на нашей конференции, организаторами которой выступили Налоговый комитет МФ Республики Казахстан и Институт правовых исследований и анализа. Разрешите также отдельно поблагодарить наших зарубежных коллег, которые решили принять участие в данном мероприятии. В рамках конференции мы хотим дать возможность членам нашего сообщества открыто обсудить правовые вопросы недропользования в Казахстане, в частности проблемы правового регулирования налогообложения недропользователей, определить перспективы рационального использования природных ресурсов, придать новый импульс обмену опытом, накопленным в разных странах.
*** В условиях становления правовой системы с целью скорейшего вывода страны из экономического кризиса и необходимостью предоставления определенных гарантий инвесторам в 90-е годы XX века Республикой Казахстан были заключены долгосрочные контракты на недропользование. При этом как сами положения контрактов на недропользование о стабильности налогового режима, так и нормы налогового законодательства, действовавшие на момент подписания этих контрактов, носили несколько обобщенный и порой противоречивый характер. С момента заключения Республикой Казахстан с недропользователями соглашений о разделе продукции произошли коренные изменения в экономической и социальной сферах страны, которые существенно меняют рамки обязательств, принятых сторонами соглашений. Финансово-экономические трудности последних лет оказали существенное влияние на всех участников казахстанского и мирового рынка, поставили перед всеми сложные задачи и требуют повышенного внимания к сложившимся переменам. Необходимость реализации поставленных задач в рамках государственной программы по форсированному индустриально-инновационному развитию Республики Казахстан на 2010-2014 годы, вопросы «казахстанского содержания» и внедрения инновационных технологий, проблемы экономической безопасности страны, требуют адекватного современным реалиям механизма правового регулирования недропользования. Экологическая катастрофа в Мексиканском заливе, произошедшая из-за деятельности казалось бы одной из самых надежных компаний, имеющей колоссальный опыт добычи нефти, заставляет задуматься о новых подходах по проблемам правового регулирования экологической безопасности Республики Казахстан, особенно для Каспийского региона. На все эти вопросы мы бы хотели совместно с Вами в рамках цивилизованного диалога с учетом тех вызовов, которые перед нами ставит время, найти ответы.
*** По поручению Главы нашего государства мы привели налоговую систему в соответствие с задачами нового этапа развития республики, снизили общую налоговую нагрузку для несырьевых секторов экономики, особенно для малого и среднего бизнеса, компенсировав ожидаемые потери бюджета за счет повышения экономической отдачи от добывающего сектора. При разработке действующего Налогового кодекса Республики Казахстан одним из важнейших приоритетов было не ухудшить положение недропользователей, не лишить их тех ожидаемых доходов, которые они полагали получить при заключении контракта. Таким образом, все те изменения, которые были введены на законодательном уровне в отношении недропользователей направлены лишь на восстановление первоначального экономического баланса интересов сторон. Поэтому если формально и было отменено положение о стабильности налоговых режимов большинства контрактов, то фактически финансовое положения недропользователей с момента заключения контракта остается стабильным. Как показывает международная практика, изменение мировых цен на сырье либо иные объективные причины нередко дают повод для внесения соответствующих изменений и дополнений в законодательство, регулирующее вопросы недропользования. С конца 80-х годов XX века в контрактах на недропользование с участием развивающихся государств имела место тенденция к расширению прав недропользователей. И это привело к негативным последствиям. Как отмечается в Докладе Специального представителя Генерального секретаря ООН по вопросу о правах человека и транснациональных корпорациях и других предприятиях (A/HRC/11/13, 22 April 2009), «опыт последних лет позволяет предположить, что некоторые договорные гарантии и положения контрактов могут чрезмерным образом ограничивать способность правительства принимающей страны добиваться достижения своих законных политических целей, включая выполнение им принятых международных обязательств в области прав человека». В развитых индустриальных странах ситуация прямо противоположная. Во-первых, следует отметить, что в отношениях с недропользователями развитые страны применяют довольно-таки жесткие правовые механизмы. Например, в таких государствах, как, скажем, Великобритания, Канада, Норвегия или США применение соглашений о разделе продукции как модели контрактов на недропользование вообще не практикуется. Во-вторых, в отношениях с недропользователями практически всегда приоритет отдается интересам государства. Например, в связи с тем, что уровень добычи нефти в Великобритании достиг своего пика в 1999 г. и с тех пор неуклонно снижается, был принят Закон «О финансах», который ввел с 17 апреля 2002г. 10%-ный дополнительный корпорационный налог с компаний, добывающих нефть и газ на территории Великобритании и ее континентальном шельфе. Такие меры вполне логичны. Они направлены на решение важных социальных проблем и продиктованы, прежде всего, необходимостью защиты экономических интересов государства. Естественное стремление Казахстана стать индустриально развитым государством с высоким уровнем жизни граждан требует от нас постоянных поисков для динамичного роста. Несмотря на то, что мы недавно приняли Налоговый кодекс, его положения уже нуждаются в корректировке и дополнениях. Самой жизнью любого демократического общества продиктована потребность того, чтобы законодательство не только отвечало назревшим материальным условиям общества, но и было совершенным по форме, в первую очередь упорядоченным, систематизированным, чтобы оно с максимальной эффективностью было способно выполнять свои задачи. Пренебрежение этой объективной закономерностью права порождает трудности на практике, приводит к снижению эффективности правового регулирования.
*** Сегодня при налогообложении недропользователей мы сталкиваемся с некоторыми проблемами, о которых вы все хорошо осведомлены. Поэтому нам надо как можно быстрее их устранить. В первую очередь, хотелось бы отметить большое количество самих регуляторов налоговых отношений с участием недропользователей, осуществляющих свою деятельность в рамках соглашений о разделе продукции. Кроме норм действующего Налогового кодекса Республики Казахстан налоговые отношения между государством и недропользователями сегодня регламентируются утратившими силу Законом о налогах 1995г., Налоговым кодексом Республики Казахстан 2001г., а также самими положениями контрактов. В связи с чем, в рамках некоторых соглашений о разделе продукции предусматриваются несколько налоговых режимов. Такое положение дел создает значительные неудобства, в том числе трудности с налоговым администрированием. Без ясной системы определения налоговой нагрузки с учетом различных условий влияющих на положения соглашений о разделе продукции ставится под сомнение действие закрепленного в налоговом законодательстве принципа справедливости налогообложения. Это недопустимо и должно быть исправлено как с помощью законодательных изменений, так и используя передовой опыт правоприменительной практики. Также мне хотелось бы отметить один очень важный момент. Пытаясь решить множество принципиальных и частных вопросов правового регулирования налогообложения недропользователей, на которых общественность справедливо акцентирует свое внимания, мы иногда забываем самое главное - государство согласно Конституции Республики Казахстан является собственником недр и как любой другой собственник оно вправе требовать должного поведения от своего контрагента, тем более, если речь идет о невозобновляемых ресурсах. Сегодня, к сожалению, не все недропользователи добросовестно выполняют свои обязательства, не все платят законные налоги и не все четко следуют нормам законодательства и положениям контрактов, что естественно порождает соответствующие ответные меры с нашей стороны. В заключении хотелось бы привести цитату из одной работы нашего гостя Даниэля Джонстона: «Нефтяные компании в раздражении обвиняют правительства в чрезмерной алчности и/или в том, что те никогда не принимают в расчет риск. Я уверен, что упреки в алчности больше основаны на эмоциях и, как правило, направлены не по адресу. Заявление, что правительства не осведомлены о рисках, тоже несправедливы…».[1] Поэтому я надеюсь, что сочетание правильного восприятия и однородной терминологии, доверия и открытости, приведет к положительному результату и наша конференция поспособствует лучшему пониманию потребностей и интересов как нашего государства, так и недропользователей.
Благодарю за внимание!
[1] Джонстон Даниел. Анализ экономики геологоразведки, рисков и соглашений в международной нефтегазовой отрасли. - М.,2005. С.217.
Қазақстан Республикасы Салық Комитетінің Төрағасы Д.Е. Ерғожиннің Баяндамасы
Қадірменді ханымдар мен мырзалар!
Қазақстан Республикасы ҚМ Салық комитеті мен Құқықтық зерттеу және талдау Институты ұйымдастырған бүгінгі біздің конференциямызға қатысқалы отырған Сіздерді шынайы ықласыммен құттықтауға рұқсат етіңіздер. Сондай-ақ, осы іс-шараға қатысуға шешім қабылдаған біздің шетелдік қонақтарымызға арнайы алғыс білдіруге де рұқсат етіңіздер. Конференция аясында біз бүгінгі қатысушыларға Қазақстандағы жер қойнауын пайдаланудың құқықтық мәселелерін атап айтқанда, жер қойнауын пайдаланушыларға салық салудың құқықтық реттелуі, табиғи ресурстарды ұтымды пайдаланудың болашағын айқындау, әралуан елдерде жинақталған тәжірибені алмасуға жаңашыл екпін беру мәселелерін ашық талқылауға мүмкіндік ұсынуды қалаймыз.
*** Құқықтық жүйенің қалыптасу жағдайында елді экономикалық дағдарыстан тездетіп алып шығу мақсатында және инвесторларға белгілі-бір кепілдіктер ұсыну қажеттілігіне орай ХХ ғасырдың 90-шы жылдары Қазақстан Республикасы жер қойнауын пайдалануға қатысты ұзақ мерзімді контрактілер жасасқан болатын. Ал, салық режимінің тұрақтылығы туралы жер қойнауын пайдалану контракті ережелерінің өзі және аталған контрактілерге қол қою сәтінде қолданыста болған салықтық заңнаманың нормалары едәуір жалпы және тіпті, кейде қарама-қайшы сипатта болды. Жер қойнауын пайдаланушылармен Қазақстан Республикасының өнімді бөлісу туралы келісім жасасу сәтінен бері, келісім тараптарының қабылдаған міндеттемесінің аясын елеулі өзгертетін елдің экономикалық және әлеуметтік сфераларында түбегейлі өзгерістер орын алды. Соңғы жылдардағы қаржылық-экономикалық қиындықтар отандық және әлемдік нарықтың барлық қатысушыларына елеулі ықпал етті, барлығының алдына айтарлықтай күрделі міндеттер қойды және қалыптасқан өзгерістерге баса көңіл бөлуді талап етеді. 2010-2014 жылдардағы Қазақстан Республикасының қарқынды индустриалды-инновациялық дамуы жөніндегі мемлекеттік бағдарламаның аясында алға тартылған міндеттерді іске асыру қажеттілігі, «қазақстандық мазмұн» мәселелері және иннновациялық технологияны ендіру, елдің экономикалық қауіпсіздігі мәселелері жер қойнауын пайдаланудағы заманауи талаптарға жауап беретін құқықтық реттеу механизмін талап етеді. Мұнай өндіруде орасан үлкен тәжірибе жинақтаған және ең сенімді болып көрінген бір компанияның қызметінен туындаған Мексикалық бұғаздағы экологиялық апат Қазақстан Республикасының әсіресе, Каспий аймағының экологиялық қауіпсіздігі мәселелері жөніндегі жаңа ұстанымдар туралы ойлануға итермелеуде. Уақыттың біздің алдымызға тартқан шақыруларын ескере отырып, осы сауалдардың барлығына біз Сіздермен өркениетті сұхбат аясында жауап іздестіруді қалар едік.
*** Біздің мемлекет Басшысының иапсырмасы бойынша біз салықтық жүйені республика дамуының жаңа сатысының міндеттеріне сәйкестендірдік, өндіріс секторынан алынатын алымды арттыру есебінен бюджеттен болатын жоғалтулардың орын толтыру арқылы экономиканың шикізаттық емес секторлары әсіресе, шағын және орта бизнес үшін жалпы салықтық жүктемені төмендеттік. Жер қойнауын пайдаланушылардың жағдайын нашарлатпау, контракті жасасу сәтінде олар аламыз деп пайымдаған табыстан айырмау Қазақстан Республикасының қолданыстағы Салық кодексін әзірлеу барысындағы маңызды басымдықтардың бірі болды. Міне осылайша, жер қойнауын пайдаланушыларға қатысты заңнамалық деңгейде енгізілген өзгертулердің барлығы тараптардың бастапқы экономикалық балансын қалпына келтіруге бағытталған. Сондықтанда, егер формальды тұрғыдан көптеген контрактілердегі салықтық режимнің тұрақтылығы туралы ереженің күші жойылғанымен, іс жүзінде жер қойнауын пайдаланушылардың қаржылық жағдайы контракті жасасу сәтінен бері тұрақты күйінде қалуда. Халықаралық тәжірибе көрсеткеніндей, шикізатқа деген әлемдік бағаның өзгеруі не өзге де объективті себептер жер қойнауын пайдалану мәселелерін реттейтін заңнамаға тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізілуіне жиі түрткі болады. ХХ ғасырдың 80-ші жылдарының соңынан бері дамушы мемлекеттердің қатысуымен жасалынған жер қойнауын пайдалану контрактілерінде жер қойнауын пайдаланушылардың құқықтарын кеңейту тенденциясы орын алуда. Бұл теріс салдарларға әкелуде. БҰҰ Бас хатшысының адам құқықтары және трансұлттық корпорациялар және басқа да кәсіпорындар жөніндегі Арнайы өкілінің Баяндамасында (A/HRC/11/13, 22 April 2009) былай делінеді «Кейбір шарттық кепілдіктердің және контрактілер ережелерінің қабылдаушы ел үкіметінің өзінің адам құқықтары саласындағы қабылдаған халықаралық міндеттемелерін орындауды қоса алғандағы, заңи саяси мақсаттарына қол жеткізуге ұмтылу қабілетіне шамадан тыс шектеу қоятыны жайлы байлам жасауға соңғы жылдардың тәжірибесі мүмкіндік беруде». Дамыған индустриалды елдердегі жағдай түбегейлі басқа. Біріншіден, жер қойнауын пайдаланушыларға қатысты дамыған елдердің айтарлықтай қатаң құқықтық механизмдерді қолданатындығын атап өту қажет. Мысалы, Ұлыбиртания, Канада, Норвегия немесе АҚШ сияқты мемлекеттерде өнімді бөлісу туралы келісімдерді жер қойнауын пайдалануға арналған контрактілердің үлгісі ретінде қолдану тәжірибесі мүлдем жоқ. Екіншіден, жер қойнауын пайдаланушылармен қарым-қатынаста басымдылық әрдайыи мемлекеттің мүддесіне беріледі. Мысалы, Ұлыбританиядағы мұнай өндірісі өзінің ең жоғары деңгейін 1999 жылы көрсетуіне және содан бері тоқтаусыз төмендеп келе жатуына байланысты «Қаржы туралы» Заң қабылданып, 2002 жылдың 17 сәуірінен бастап Ұлыбритания аумағында және оның континентальды шельфтерінде мұнай және газ өндіруші компанияларға 10% қосымша корпорациялық салық салынатын болып бекітілді. Мұндай шаралар ақылға қонымды. Олар маңызды әлеуметтік мәселелерді шешуге бағытталған және ең алдымен, мемлекеттің экономикалық мүдделерін қорғау қажеттілігіне байланысты болуда. Азаматтарының өмір сүру деңгейі жоғары, индустриалды дамыған мемлекетке айналуға бағытталған Қазақстанның табиғи ұмтылысы, бізден динамикалық өсу үшін әрдайым ізденісте болуды талап етеді. Біздің Салық кодексін жақын арада қабылдағанымызға қарамастан, оның ережелері қазірдің өзінде түзетулерге және толықтыруларға мұқтаж. Кез-келген демократиялық қоғам өмірінің өзі заңнаманың тек шешілуін талап ететін қоғамның материалдық шарттарына ғана жауап беріп қоймай, сонымен бірге, нысаны тұрғысынан да кемел болуын талап етеді. Бірінші кезекте, ол өз міндеттерін жоғары тиімділікпен шешуге қауқарлы болуы үшін реттелінген, жүйеленген болуы шарт. Құқықтың бұл объективті заңдылығына немқұрайлы қарау тәжірибеде қиындықтарды туындатады, құқықтық реттеудің тиімділігін төмендетеді.
*** Бүгінде, жер қойнауын пайдаланушыларға салық салу барысында біз баршамызға жақсы мәлім кейбір мәселелермен кездесудеміз. Сондықтанда, бізге оларды мүмкіндігінше тездетіп түзету қажет. Бірінші кезекте, өзінің қызметін өнімді бөлісу туралы келісімнің аясында жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушылардың қатысуымен болатын салықтық қатынастарды реттеуіштердің санының көптігін атап өту қажет. Қазақстан Республикасының қолданыстағы Салық кодексінің нормаларынан тыс, мемлекет пен жер қойнауын пайдаланушының арасындағы салықтық қатынастар бүгінде күші жойылған салықтар туралы 1995 жылғы Заңмен, Қазақстан Республикасының 2001 жылғы Салық кодексімен, сондай-ақ контрактілердің өздерінің ережелерімен де реттелінеді. Осыған байланысты, өнімді бөлісу туралы кейбір келісімдердің аясында бірнеше салықтық режим байқалады. Істің осылай қалыптасуы едәуір қолайсыздықтар туындатуда. Мұнда салықтық әкімшілікке қатысты қиындықтар да қамтылуда. Өнімді бөлісу туралы келісімнің ережелеріне ықпал ететін әралуан жағдайларды ескере отырып, салықтық жүктеменің айқын жүйесінің болмауы жағдайында салықтық заңнамада бекітілген салық салудың әділеттілік принципінің қолданысы күмән туындатады. Бұған жол берілмеуі тиіс және заңнамалық түзетулердің, сондай-ақ құқық қолдану тәжірибесінің алдыңғы қатарлы үлгілерінің көмегімен бұл түзетілуі тиіс. Сондай-ақ, менің келесі бір аса маңызды мәселені атап өткім келеді. Қоғамның баса назар аударуы әділетті болып табылатын, жер қойнауын пайдаланушыларға салық салуды құқықтық реттеудің көптеген принципиалды және жеке сұрақтарын шешуге талпынып жүріп, біз кейде ең тастысын назардан тыс қалдырамыз - Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес мемлекет жер қойнауының меншік иесі болып табылады және кез-келген меншік иесі сияқты өзінің әріптесінен оның үстіне, қайта қалпына келмейтін ресурстар туралы сөз қозғалғанда тиісті іс-қимылды талап етуге құқылы. Бүгінде, өкінішке орай, барлық жер қойнауын пайдаланушылар өз міндеттемелерін адал орындамауда, барлығы бірдей заңи салықтарды төлемеуде және барлығы бірдей заңнама нормаларын және контракілердің ережелерін дәлме-дәл сақтамауда. Әрине, бұл біздің тарапымыздан тиісті жауап шараларын туындатады. Қорытындылай келе, біздің қонағымыз Даниэл Джонстонның жұмыстарының бірінен үзінді келтіруді қалаймын: «Мұнай компаниялар үкіметті шамадан тыс сараң деп және/немесе олардың ешқашан тәуекелді есепке алмайды айыптайды. Сараңдық жөніндегі айыптаулардың негізінен, эмоцияға негізделгеніне және мекен-жайының дұрыс бағытталмағандығына, мен сенімдімін. Үкіметтің тәуекелдер жайлы хабарсыздығы туралы айтылғандар да әділетсіз...»[2]. Сондықтанда, дұрыс қабылдау мен біртектес терминдердің, сенім мен ашықтықтың үйлесуі оң нәтижелерге әкелетініне және біздің конференциямыздың біздің мемлекетіміздің де және жер қойнауын пайдаланушылардың да мүұқтаждықтары мен мүдделерін жақсырақ түсінуге ықпал ететіндігіне үміттенемін.
Көңіл бөлгендеріңізге алғыс білдіремін!
[1] Джонстон Даниел. Геологиялық-барлау экономикасын, халықаралық мұнай-газ саласындағы келісімдер мен тәуекелдерді талдау. - М.,2005. 217-парағы.
[1] Джонстон Даниел. Анализ экономики геологоразведки, рисков и соглашений в международной нефтегазовой отрасли. - М.,2005. С.217. [2] Джонстон Даниел. Геологиялық-барлау экономикасын, халықаралық мұнай-газ саласындағы келісімдер мен тәуекелдерді талдау. - М.,2005. 217-парағы.
Доступ к документам и консультации
от ведущих специалистов |