|
|
|
18-ші ҚЕСХТК Түсіндірмесі Сілтемелер • Қаржылық есептіліктерін дайындау жəне ұсынудың жалпы ережелері [1] • 1-ші ХҚЕСы Халықаралық қаржылық есептілігінің стандартын бастапқы қолдану (2008 жылғы редакция) (IFRS 1) • 8-ші ХҚЕСы Есеп саясаты, бухгалтерлік есеп бағалауларындағы болатын өзгерістер мен қателер (IAS 8) • 16-шы ХҚЕСы Жылжымайтын мүлік, ғимараттар мен жабдықтар (IAS 16) • 18-ші ХҚЕСы Табыс (IAS 18) • 20-шы ХҚЕСы Мемлекеттік субсидияларды есепке алу жəне мемлекеттік көмек туралы ақпаратты ашып көрсету (IAS 20) • 12-ші ХҚЕСТК Қызмет жөніндегі концессиялық келісімдер (IFRIC 12)
1 Тұрмыс шаруашылығында ұйым өзінің клиенттерінен жеке меншік, жер жəне құрал-жабдыққа деген сұраныстарын алып жатады. Ал бұлардың барлығы сатып алушыларды əлеммен байланыстырып, оларды күнделікті тұрмысқа қажетті заттармен, яғни жарық, су, газбен қамтамасыз ету болып табылады. Ал ұйым сатып алушылардан осы заттарды бергені немесе ұймдастырғаны үшін чек алады. Сонымен қатар, сатып алушылар затты сатып алғаны үшін немесе көрсетілген қызмет үшін қосымша құн төлейді. 2 Сатып алушылардың атынан ақша аудару тұрмыс шаруашылығынан басқа да жерлерде болуы мүмкін. Мысалы, ақпараттық технология көзі болып табылатын ұйым өзінің жеке меншік, жер, құрал-жабюдық түрлерін тағайындаушыға аудара алады. 3 Кей жағдайда тауар аударушы тауармен қамтып, қызмет көрсетуші немесе сол тауар мен қызметтерді пайдаланушы ұйым бола алмайды. Дегенмен, ыңғайлы болу үшін бұл түсініктеме акция аударушы ұйымға сатып алушы ретінде қарайды. 4 Бұл түсініктеме өзінің сатып алушыларынан жеке меншік, жер мүлік сұраныстарын алатын ұйымның аударылымдарына қатысты. 5 Бұл түсініктемедегі қолданыстармен келісушілікті ұйым сатып алушыларды жүйемен байланыстырып, оларды күнделікті тұрмысқа қажетті заттармен, тауармен жəне қызмет түрлерімен амтамасыз етуде қолданылады. Немесе екі қызмет түрінде де қолданылады. 6 Сондай-ақ, бұл түсініктемені ұйым сатып алушыдан чек алған жағдайда келісімдерге де қолдануға болады. Бұл чек тек қана жеке меншік, жер, мүліктерді ұйымдастырғанда жəне сатып алғанда ғана қолданылуы керек, жəне ұйым сатып алушыларды жүйемен байланыстырып, оларды күнделікті тұрмысқа қажетті заттармен, тауармен жəне қызмет түрлерімен қамтамасыз етуде қолданылады. Немесе екі қызмет түрінде де қолданылады. 7 Бұл түсініктеме 20 ХҚЕС-да (IAS) көрсетілгендей мемлекеттік грант немесе 12 ҚЕХCТК-ні (IFRIC) қолдану аясында көрсетілгендей қызмет құрылымдары келісімдерінде қолданылады. 8 Бұл түсініктеме келесі мəселелерді қамтиды: (a) Акция ұғымы анықтамасына сай келе ме? (b) Егер акция ұғымының анықтамасы сай келсе, жеке меншік, жер, мүлік ұғымдары бастапқы танымда қалай өлшенуі тиіс? (c) Егер жеке меншік, жер, мүлік ұғымдары бастапқы танылу кезінде қолайлы бағамен бағаланса, шешуші несие қалай есеп беру керек? (d) Ұйым сатып алушының атынан аударылған чекке қалай есеп беру керек? Акция ұғымы анықтамасына сай келе ме? 9 Ұйым сатып алушылардан жеке меншік, жер жəне мүлік аудару сұраныстарын алған жағдайда ол Ережеде көрсетілгендей акция ұғымы мен аудару ұғымының сəйкестілігін бағалау керек. Ереженің[2] 49(а) тармағында өткен қызмет түрі ретінде акция ұйым бақылайтын табыс көзі жəне осы табыс көзі арқылы келешектегі экономикалық табыстар ұйымның пайдасына келіп түседі делінген. Көп жағдайда ұйымның жеке меншік, жер, мүлікті иемдену құқығы болады. Бірақ акция болған жағдайда, иемдену құқығы болмайды. Сонымен қатар, сатып алушы бұл жағдайды қадағалап отырады. Акция ұғымы иемденушілік болмаған жағдайда қабылданбайды. 10 Акцияны қадағалайтын ұйым қалауы бойынша бұнымен жұмыс жасай алады. Мысалы, ұйым бұл акцияны басқа бір акциямен ауыстыра алады, тауар алағанда немесе қызметтерге қолданады, басқалар қолдануға алғанда құнын тағайындайды, қарыздарды өтегенде, оны сақтауға немесе иегерлеріне таратып бере алады. Ұйым жеке меншік, жер, мүлікті сатып алушыларға ұсыну үшін қамтамасыз етеді. Ұйым осылар қалай іске асырылып, басқарылып жəне қалай орналастырылатынын шешу керек. Мысалы, кәсiпорыны клиентке бiр немесе бiрнеше қызметтердiң қамтамасыз етуi, ол үшiн тапсырған дүниенiң тармақтары, машиналар және жабдық қолдануы керек жылжымайтын мүлiктiң тармағы берiлген шешу мүмкiндiгi ғимараттар және жабдық пайдаланып оны алмастырғанын қызмет көрсетедi және иемдене алады. Осындай жағдайда, ұйым мүлік, ғимарат және жабдықты өз басқаруында екенін қорытындай алады. Жеке меншік, жер, мүлікті бастапқы танымда қалай бағалану керек? 11 Егер ұйым активтің анықталуы талапқа сай деп ұйғарса, онда ол өткізілген активтерді 16 ХҚЕС-ның (IAS) 7-тармағына сай жеке меншік, жер, мүліктің жеке пəні ретінде танып жəне оны бастапқыда сол Стандарттың 24-тармағына сай оны əділ құн бойынша бағалау керек. Алынған несиеге қалай есеп беруі керек? 12 Бұл тақырыпта ұйымның 9-11-тармақтарға сай жеке меншік, жер, мүлік бөліктерінің құрамында аударылымдылық бөлімдері қалай танылып, өлшенуі керек екендігі айтылады. 13 18 ХҚЕС (IAS) 12-тармағында ұқсас емес тауар мен қызметтерді алмастырғанда тауар сатылып, қызмет көрсетіледі, алмастырулар табыс табудағы ортақ іс болып саналады. Осы түсініктеме берілген қолданыс аясындағы келісушіліктерге сүйене отырып, жеке меншік, жер, мүлік аударылымдары ұқсас емес тауарлар мен қызметтердің алмасуы болып табылады. Ұйым 18 ХҚЕС -қа (IAS) сəйкес табыстарды тануы тиіс. Жекелей анықталатын қызметтерді айқындау 14 Жеке меншік, жер, мүлік алмасуға келіссе ұйым соларды алмастыруға келісе алады. Мысалы, сатып алушыны осы жүйеге енгізіп, керекті тауар немесе қызметпен қамтамасыз етеді, немесе осының екеуін де жасайжы. 18 ХҚЕС (IAS) 13-тармағына сай келісімдерді есепке ала отырып, ұйым жекелей анықталатын қызметтерді айқындауы тиіс. 15 Сатып алушыны əлемдік жүйемен байланыстыратын қызмет құрамына мыналар кіреді: (a) сатып алушыға қызмет көрсетіліп, ол сатушыға оның дербес құны тағайындалады. (b) нақты бағасы белгіленіп, сенімді түрде бағаланады. 16 Сатып алушыны тауармен жəне қызметпен қамтамасыз ету, болашақта осы сатып алушының жеке меншік, жер, мүлік түрлеріне аударым жасай отырып, тауар мен қызметке де, жеке меншік, жер, мүлік аударылымдарына қарағанда аз ақша төлейді. 17 Керісінше, сатып алушылардың тауарлар мен қызметтерге қолжетімділігін арттыру үшін төлемдер төлеу керек. Бұл ұйымның тауар аудару үшін лицензиясы болуы тиіс. Бұл жағдайда сатып алушы тиімді қолжетімділікке төлегенде, тауар мен қызметтердің екеуіне төлеген ақшаны төлейді. 18 Егер де бір ғана қызмет түрі айқындалса, онда ұйым қызмет 18 ХҚЕС (IAS) 20-тармағына сай орындалса, табысты таниды. 19 Егер бірнеше қызме орындалса, 18 ХҚЕС (IAS) 13-тармақтары қабылданған жəне қабылданатын келісімдердің нақты бағасын талап етеді, бұлар əр қызметке бөлініп беріледі жəне де 18 ХҚЕС-қа (IAS) сəйкес əр қызметтен тану критерийлері талап етіледі. 20 Егер қызмет келісімнің бөлігі ретінде болса, онда табыс танылатын кезең сатып алушымен келісілген шарттар бойынша орындалады. Егер осы уақытта орындалмаса онда аударылған акциялардың қызметтерді орындауға кеткен уақыттан аспауы керек. Ұйым өзінің сатып алушысының атынан аударылған чекке қалай есеп беруі керек? 21 Ұйым чек алған кезде, ол бұл келісімнің 6- тармақтағы түсініктемеге сай екеніне көз жеткізуі керек. Солай болған жағдайда, ұйым тауарлардың ұйымдастырылуы мен қолданысқа енуі 9 жəне10 -тармақтарға сай келетініне көз жеткізуі тиіс. Егер акция анықтамасы сəйкес келсе, 16 ХҚЕС (IAS) сол тармақтың бағасын тағайындайды жəне де 13-20-тармақтарына сай сатып алушы берген чекке сəйкес табысты анықтайды. Күшіне енген күні жəне есептің жаңа тəртібіне өту 22 Ұйым осы берілген түсініктемені 2009 жылдың 1-шілдесінде немесе содан кейін мерзімер ішінде қолдануы тиіс. Түсініктемені уақытынан бұрын қолдануға болады және ол үшін тиісті бағалау және басқа да қажетті ақпаратты жинап, осы Түсіндірменің ауысуы кезіндегі дұрыс уақытта болуы қажет. Ұйым түсініктеменің қолданысқа енген күнін көрсетуі тиіс.
[1] 2010 жылы қыркүйекте ХҚЕС Кеңесі (IASB) Жалпы Ережелер деген сөзді Қаржылық Есеп Берудің Концептуалды Негізі деген сөзбен алмастырды. [2] Қазір бұл Концептуалды Негіздің 4.4 (а) тармағында берілген
Доступ к документам и консультации
от ведущих специалистов |