Кеден қызметкерлерінің құқықтық санасы мен құқықтық біліктілігін арттыру арқылы кеден саласындағы қылмыстар мен олқылықтардың алдын алу

Поставить закладку
Посмотреть закладки
Добавить комментарий

Алиев М.Т., магистрант

2009 жылдың 24-ші тамызында Қазақстан Республикасы Президентінің № 858 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2010 - 2020 жылдарға арналған құқықтық саясат Тұжырымдамасында «Мемлекеттің құқықтық саясатының маңызды буыны қылмыстық саясат болып табылады, оны жетілдіру қылмыстық, қылмыстық іс-жүргізу және қылмыстық-атқару құқығын, сондай-ақ, құқықты қолдануды кешенді, өзара байланыста түзету арқылы жүзеге асырылады» - делінген [1, 15-бет]. Ал өз кезегінде дайындалуы Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылы 6 қаңтарда берген (№ 51-14.20) тапсырмасына сәйкес басталған қылмыстық кодекстің жаңа басылымын қабылдау - көптеген нормативтік құқықтық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізуді талап етеді [2, 19-бет]. Осыған сәйкес, 2012-жылы 26-желтоқсанда «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне кедендік реттеу және салық салу мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» ҚР-ның заңы қабылданғаны мәлім. Оның үшінші тармағында нақ осы кеден саласындағы қылмыстарға қатысты 1997 жылғы 16 шілдедегі ҚР-ның Қылмыстық кодексіне [3] мынандай өзгерістер енгізілген болатын:

3. …1) 209-баптың бірінші бөлігінің бірінші абзацындағы «Қазақстан Республикасының кедендiк шекарасынан» деген сөздер «Кеден одағының кедендiк шекарасынан» деген сөздермен ауыстырылсын;

2) 214-баптың бірінші бөлігінің бірінші абзацындағы «, лицензия бергенi үшiн алынатын алымдарды» деген сөздер алып тасталсын;

3) 250-баптың бірінші бөлігінің бірінші абзацында:

«не есірткі заттарды» деген сөздер «тауарларды, атап айтқанда есірткі заттарды» деген сөздермен ауыстырылсын; «декларацияламай немесе жалған декларациялаумен ұштастыра мемлекеттiң кеден шекарасы арқылы өткізу» деген сөздер «кеден одағының кедендік шекарасы және (немесе) Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы арқылы өткізу не заңсыз өткізу» деген сөздермен ауыстырылсын;

Біздің пікірімізше біріншіден, қазіргі кездегі қазақ тіліндегі ҚР-ның қылмыстық кодексінің 209-бабындағы «кедендік теңдестіру құралдарын»-деген көпшілікке түсініксіздеу болып келетін, тіпті, бұны «таразы құралы» ретінде түсінуге алып келетін сөз тіркесіндегі «теңдестіру» сөзін осы баптың орыс мәтініндегі «идентификация» сөзімен алмастырған жөн. Өйткені, Орысша-Қазақша сөздіктердің көпшілігінде «идентификация» сөзі «идентификация» күйінде берілген әрі қазақ тілінде «идентификация» сөзінің зат есім кейіпіндегі баламасы «теңдестіру» болса, онда «идентифицировать» етістігін де «теңдестіру» деп алуға тура келеді. Ал енді «идентификацияны»- «идентификация» деп қалдырсақ, онда «идентифицировать» етістігін «идентификациялау» деп алуға болады.

Ал екіншіден, 214-баптағы «... немесе басқа кедендiк төлемдерiн»- деген сөйлемді «... немесе өзге де кеден төлемдерін» - деп алған дұрыс, өйткені, біздіңше бұл жердегі «немесе басқа» деген сөз тіркесі осы баптың алдыңғы ескі нұсқасындағы «, лицензия бергенi үшiн алынатын алымдарды»-деген сөйлемге тіркесіп келгендіктен дәл сол күйінде қалып қойған, ал қазіргі ҚРҚК-нің жаңа нұсқасындағы «кедендiк төлемдерiн»-деген сөз тіркесімен дыбыс үндестігі тұрғысынан алғанда үйлеспейді әрі «басқа»-сөзін «өзге де» деп, ал «кедендiк төлемдерiн»-деген сөз тіркесін «кеден төлемдерін»-деп алмасақ, осы баптың жалғасындағы «төлеуден жалтару әрекетi iрi мөлшерде жасалған болса,» - деген сөйлеммен мағынасы жағынан үйлеспей қалады.

Сондықтан баптың толық мәтінін: «1. Кеден бажын, салықтарды, кеден алымдарын немесе өзге де кеден төлемдерiн төлеуден жалтару әрекетi iрi мөлшерде жасалған болса, -

бес жүзден жетi жүз айлық есептiк көрсеткiшке дейiнгi мөлшерде айыппұл салуға, не бiр жылға дейiнгi мерзiмге түзеу жұмыстарына, не екi жылға дейiнгi мерзiмге бас бостандығын шектеуге жазаланады.»-деп алған жөн.

Үшіншіден, ҚРҚК-нің 250-бабының «Айналыстан алынған заттардың немесе айналысы шектелген заттардың контрабандысы»-деген атауын «Айналымнан алынған заттардың немесе айналымы шектелген заттардың контрабандысы»-деп өзгерткен жөн. Өйткені, қазіргі кездегі заңнамаларда «айналыс»-сөзі негізінен «айналым» деп алынып жүр. Мысалы, «Есiрткi, психотроптық заттар, прекурсорлар және олардың заңсыз айналымы мен терiс пайдаланылуына қарсы iс-қимыл шаралары туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 10 шiлдедегi № 279-1 Заңы (2014.13.01. берілген өзгерістер мен толықтырулармен). Оның үстіне 250-баптың контекстіндегі «айналыс» сөзінің астарында «тауар айналымы» мағынасы жатқандықтан «айналыс» емес, «айналым»-деп алған дұрыс.

Бұрынғының қазағы тамақ, ұйқы, күлкі арсыз деуші еді, қазіргінің қазағы - қоғамда әбден ұятсыздық пен арсыздық жайлаған уақытта - ол үшеуін арсыз деуден арланатын халге жетіп, заманның жаңа дерті жезөкшелік, ішкілік, есірткіге салынуды арсыздық деп қарайтын болды. Осы аталған арсыздықтардың материалдық тұрғыдан қамтылуы шет елдерден келетін тауарлар мен қызметтер легінің толысуымен тікелей байланысты. Осындай жағдайда кеден саласындағы қылмыстарға қатысты заңнаманы барынша жетілдірген жөн. Жоғарыда аталған кеден саласындағы негізгі үш қылмыс, яғни, кеден төлемдері мен алымдарын төлеуден жалтару, экономикалық контрабанда, айналыстан алынған заттардың және айналысы шектелген заттардың контрабандасы өздері «үш арсыз» болғандарымен қоймай, қоғамды да арсыздықпен улайтын қауіпті індет. Бүгінде еліміз дамыған 30-елдің қатарына қосылуға және үдемелі индустральды-инновациялық дамуға атсалысып жатқанда, даму тек техника мен технологиялық тұрғыдан ғана шектеліп қалмай, жалпы адамдардың, әсіресе, мемлекеттік қызметкерлердің біліктілігі мен құқықтық санасын көтеру мәселесінде де жатқандығы анық көрінді [4, 1-бет]. Өйткені, сол техника мен технологияларды тиімді меңгеру адамдардың санасы мен біліктілігіне келіп тірелетіндігі еліміздің халық шаруашылығының сан түрлі саласына әкелінген құрылғылардың әлі күнге дұрыс игерілмей жатқандығымен түсінілсе керек. Сондықтан да, ең алдымен, үдемелі үрдіс те, қарыштап даму да, мәдени-құқықтық тұрғыдағы төңкеріс те адамдардың санасы мен танымында, жан дүниесі мен пайымында болғаны жөн.

Осыған орай, жалпы заңгер ғалымдардың еңбектерінде Қазақстан Республикасы кеден органдарының құқықтық мәртебесі мәселесіне едәуір көңіл бөлінгенімен, кеден органдарының іс-әрекетінің түрлері, әдістері, құзыреті, сондай-ақ, құқықтық негіздері мәселелері - еліміздің қазіргі мемлекеттік-құқықтық даму кеңістігіндегі орны және соңғы өзгерістерді есепке ала отырып зерттеу, зерделеуді әлі де болса қажет етуде. Тұтастай алғанда құқықшығармашылық қызметті жүзеге асыруды ұйымдастыру аясындағы мемлекеттің құқықтық саясаты - ең жоғары құндылықтары адам және оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылатын әлеуметтік және құқықтық мемлекет құрудың мақсаттарына қол жеткізуге қатысты қойылатын талаптарға сай құқықтық новеллдерді құраудың жаңа жолдары мен әдіс-тәсілдерін іздеу және оларды жүзеге асырудың негізінде түзілуі тиіс.

Құқықтық новеллдердің ұсынылатын жобаларының барлығы да еліміздің ұлттық, қоғамдық, экономикалық, экологиялық және басқа да қауіпсіздіктерінің түрлері бойынша төнуі мүмкін қатерлердің дер кезінде алдын алу мен оларды алдын ала болдырмау үшін мұқият заңды сараптамалық талдау мен қоғамдық талқыға түсуі тиіс. Нақтырақ айтсақ, нормативтік құқықтық актілердің жобаларын талқылау бойынша жүргізілетін сараптамалық зерттеу барысында, ең алдымен, еліміздің Ата заңында мемлекеттің негізгі ең жоғарғы байлығы мен құндылығы қатарына жатқызылған, басқаларынан жоғары тұратын мүдделер мен құндылықтардың құқықтық тұрғыдан қорғалуы қаншалықты дәрежеде қамтамасыз етілгендігіне назар аударуымыз керек. Міне, сондықтанда қандай да болмасын заңдық сараптаманы жүргізу барысында ұсынылып отырған құқықтық новеллдің ең жоғары құндылықтары адам және оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары болып табылатын біздің республикамыздың демократиялық, зайырлылық, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнығуының қағидаларына сай яки сай еместігін анықтап алу керек.

Заң жобасын әзірлеу негізінен жоспарлық негізде мемлекеттік аппараттың әртүрлі құрылымдарының лауазымды тұлғаларымен жүзеге асырылатындығы белгілі. Жекелеген кей жағдайларда қандайда болмасын құқықтық новеллдерді дайындау мен қабылдауға қатысты бастама түрлі қоғамдық ұйымдармен, үкіметтік емес ұйымдармен білдіріліп жатады. Жалпы алғанда аталмыш бастамаларды азаматтық қоғамның іргесін бекіте түсетін іс-шаралар ретінде қарастыруға болады. Алайда қоғамдық қозғалыстар мен үкіметтік емес ұйымдардың барлық құқықшығармашылығы тұрғысындағы бастамаларын толықтай дерлік еліміздің Конституциясында көрсетілген, жоғарыда аттары аталып өткен негізгі қағидалар мен құндылықтарға сай келеді деуге болмайды.

Мысалға, жекелеген үкіметтік емес ұйымдардың өкілдерімен біздің республикамызда құқықтық деңгейде терапияның орнын басушы ретінде метадон есірткілік затын жаюды заңдастыру қажеттігі қарқынды насихатталып жүр. Бұл мәселенің шешімі емес, өйткені, есірткі ол қашанда есірткі. Ақ ит пе, көк ит пе, бәрібір ит емес пе? Одан гөрі есірткі заты мен жүйкеге әсер етуші өнімдерді таратумен айналысатындарға қылмыстық-құқықтық әсер етудің қатаң түрлерін тағайындау әлдеқайда жемісті болар еді. Төмендегі кестеде, Кеден Одағының кедендік аумағына әкелінуі мен әкетілуі арнайы лицензия негізінде ғана рұқсат етілетін есірткі, жүйкеге күшті әсер ететін заттар мен оларды дайындауда пайдаланылатын қоспалардың (прекурсоры) тізіміндегі метадонның алатын орны мен қысқаша химиялық сипаттамасы көрсетілген [5, 140-бет].

Международные незарегистрированные или другие ненаучные названия	Химическое название или краткое описание	Код ТН ВЭД ТС
69. Метадон (d-Метадон, L-Метадон, фенадон, долофин)	6-диметиламино-4,4-дифенил-3-гептанон	2922 31 000 0
70. Метадона - промежуточный продукт	4-циано-2-диметиламино-4,4-дифенилбутан	2926 30 000 0

Әлихан Бәйменов ағамыздың берген бір сұхбатында мемлекеттік қызметшілер біліктілікке қатысты басқада тестілеулермен қоса, мемлекеттік тілді қаншалықты меңгергендігіне қатысты тестілеуден өтетін болады деген еді [6, 1,2-беттер]. Осыған сәйкес кеден саласындағы құжаттардың мемлекеттік тілде толтырылуы мәселесі әлі де болса өз шешімін таппай келеді. Сондай-ақ, қазіргі кезде қазақстандық қоғамды ойландырып жүрген күрделі мәселенің бірі - заңдардың қазақ және орыс тілдеріндегі мәтіндерінің сәйкессіздігі. Қоғамда қалыптасқан пікір бойынша ол - аудармашылар тарапынан жіберіліп жатқан қателер. Біздің ойымызша, бұл мәселенің себебі мен түйіні кешенді сипатта. Барлық мәселені аудармашыларға артып қоюға болмайды. Мемлекеттік органдар мен ұйымдарда аудармашылардың тиісті білімі мен көпжылдық қызметтік өтілі бар. Оның үстіне аударма жасаудың теориялық және әдістемелік негіздері де жасалған. Осы тұрғыдан заң жобасы мәтіндерінің тең түпнұсқалылығын қамтамасыз ету оңай іс сияқты болып көрінеді. Бірақ ол үшін заң жобасы мәтініне ғылыми лингвистикалық сараптама жүргізу мәселесі күн тәртібіндегі өзекті мәселенің бірі болып отыр. Өкінішке қарай, мұның әлі түбегейлі тұрғыда шешілмей келе жатқаны да шындық. Заңды қоғамдық қатынастарды құқықтық реттейтін құрал десек, бұл құралдың мінсіз болуының басты факторының бірі оның лексикасының дұрыстығына, анықтығына, дәлдігіне келіп саяды. Осы ретте лингвистикалық сараптаманы сауатты жүргізуге қойылатын талап өте жоғары болуы шарт. Бұл арада көп нәрсе филолог маманның да, заңгер маманның да біліктілік санатына байланысты. Заң терминологиясын жетілдіру проблемасы да күн тәртібіндегі өткір мәселелердің бірі. Сондықтан Қазақстан Республикасының Үкіметі жанындағы Мемлекеттік терминология комиссиясының жұмысын одан әрі жетілдіру қажет деп пайымдаймыз. Жалпы заңгерлеріміз бар, лингвист, филолог мамандарымыз бар, барлығымыз бір жеңнен қол бір жағадан бас шығарып, көтерілген мәселелер төңірегінде ойласып, бірлесіп атқарар жұмысты түбегейлі жолға қоя білсек, ұлттық заңнаманың сапасын жақсартуға болады деген ойдамын.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Концепцией правовой политики Республики Казахстан на период с 2010 до 2020 года, утвержденной Указом Президента Республики Казахстан от 24 августа 2009 года № 858.

2. Досье на проект Закона Республики Казахстан «О внесении изменений и дополнений в некоторые законодательные акты Республики Казахстан по вопросам совершенствования уголовного законодательства» (январь 2013 года) Источник: ИС Параграф WWW http://online.zakon.kz, дата последнего изменения документа: 2013.01.17

3. ҚР.ҚК (2014.07.03. берілген өзгерістер мен толықтырулармен)

4. Mission/ Goals /Devolepment Strategy, «Kaz Agro National Management Holding JSC, N.p.n.d. Web. September 03, 2013. http://www.kazagro.kz/en/about/mission.

5. Решение Коллегии Евразийской экономической комиссии от 16 августа 2012 года №134 О нормативных правовых актах в области нетарифного регулирования (г. Москва)

6. «Алихан Байменов рассказал уральцам, как стать госслужащим» Анэль КАЙНЕДЕНОВА Источник: Информационный портал Западного Казахстана «Мой город»