Калык Абдуллаев: У истоков проекта века

14.12.2020

Калык Абдуллаев: У истоков проекта века

Абдуллаев Калык Абдуллаевич - видный государственный и общественный деятель, ученый, академик Национальной академии наук РК, Национальной инженерной академии РК и Международной инженерной академии, известный энергетик, меценат, яркий представитель казахстанской бизнес-среды, председатель Совета директоров Казахстанского центра делового сотрудничества «Атакент» и акционерного общества «Казахский научно-исследовательский институт им. академика Ш.Ч.Чокина», глава большого семейного клана, в хорошем смысле этого слова.

Регалии и заслуги Калыка Абдуллаевича можно бесконечно продолжать… О нем писали, пишут и будут писать другие исследователи его биографии, отмечая его заслуги и достижения, но этот краткий очерк посвящен его роли и вкладу в развитие крупнейшего в мире Тенгизского нефтяного месторождения, ибо он один из тех, кто стоял у истоков этого значимого для Казахстана проекта века.

… Роковой 1991 год, год распада большой и великой страны, именуемой Союзом Советских Социалистических Республик, год объявления независимости и суверенитета Республики Казахстан, год начала новейшей истории нашей страны. Калык Абдуллаевич пребывает в должности заместителя Премьер-Министра РК и председателя Национального агентства РК по иностранным инвестициям. Занимая эти высокие должности, в самое трудное для страны время, он возглавляет правительственную делегацию на переговорах с представителями транснациональной энергетической корпорации «Шеврон» по поводу участия этой корпорации в освоении Тенгизского и Королевского нефтяных местрождений в Казахстане. Невозможно понять и оценить роль Калыка Абдуллаевича в этом процессе и определить его вклад в реализацию проекта века, без знания того, что из себя представляют эти месторождения и какое значение они имеют для экономики Казахстана.

На фото, слева направо: Ричард Мацке, экс Вице-Президент корпорации «Шеврон»; Кеннет Дерр, экс-Председатель Совета директоров и Главный управляющий корпорации «Шеврон»; Назарбаев Нурсултан Абишевич, Президент Республики Казахстан; Абдуллаев Калык Абдуллаевич, академик Национальной академии наук РК, экс Вице-Премьер РК.

Месторождение Тенгиз было открыто в 1979 году и считается одним из крупнейших и самых глубоких нефтяных месторождений в мире. Общий извлекаемый запас Тенгизского и соседнего с ним Королевского месторождений, по имеющимся ныне данным, составляет от 750 миллионов до 1 миллиарда тонн (6 - 9 миллирадов баррелей). Нефтяной коллектор отличается аномально высоким давлением (до 800 кг/см), а также высокой температурой и высоким содержанием сероводорода. На начальном этапе его разработки, в 1985 году, на скважине №37 произошел неконтролируемый выброс углеводородного сырья с глубины более 4 км, повлекшего за собой сильный пожар - горящий столб поднимался на высоту более 200 метров, на ликвидацию которого потребовалось более одного года, а также понадобилась западная передовая технология.

В конце 80-х годов прошлого века Советский Союз начинает переговоры с корпорацией «Шеврон» и в 1989 году руководство Советского Союза и Шеврона подписывают Протокол о намерениях по совместной разработке месторождения. 1991 году начинается опытно-промышленная добыча нефти на Тенгизе, но у СССР иссякают средства для финансирования высоких технологий, необходимых для продолжения разработки Тенгизского месторождения и союзное правительство начинает понимать, что без западной технологии и иностранных инвестиций успешной разработки Тенгизского месторождения быть не может. А политический и возрастающий экономический кризисы в СССР еще более усугубляют ситуацию и огромная страна распадается на суверенные и независимые государства…

В этих условиях, Россия была вынуждена не только привлечь Казахстан к переговорам с американцами, но и считаться с условиями, выставляемыми нашей страной. Впоследствие, Россия полностью вышла из переговорного процесса и казахстанское правительство продолжило переговоры. При лидирующей роли Президента РК Н.А.Назарбаева и при его личном участии были проведены встречи на высшем уровне в США, наняты независимые западные эксперты, сформирована группа, представляющая Правительство РК на переговорах во главе с К.А.Абдуллаевым.

Правительство РК и представители нашей страны хорошо понимали, что за столом переговоров решается судьба будущего Казахстана, поэтому диалог требовалось вести с трезвым расчетом и неопровержимыми аргументами, которые делегация Казахстана во главе с К.А.Абдуллаевым представила шевроновцам. На первоначальном этапе переговоров казахстанская сторона настаивала на независимой оценке активов месторождения, стоимость которых должна была быть значительно выше уже внесенных инвестиций, с чем не согласна была американская сторона. Так, на начало переговоров только стоимость импортного обрудования, установленного на производственных объектах составляла 850 миллионов долларов США, а на обустройство месторождения было затрачено порядка полутора миллиардов советских рублей.

Делегация Казахстана настаивала также на прямом участии корпорации «Шеврон» в инвестировании Тенгизского проекта, не возлагая эту обязанность только на создаваемое совместное предприятие. Были внесены предложения по распределению доли прибыли с учетом интересов Казахстана. Здесь уместно сказать, что СССР и Шеврон намеревались долю прибыли делить в пропорции: 28% - у американцев и 72% - у СССР, наша делегация настивала на значительном увеличении казахстанской доли. Были сложности и разногласия при определении размера контрактной территории, размера подписного бонуса, размера роялти, а также по другим важным вопросам. Руководство страны, казахстанская делегация и ее руководитель Калык Абдуллаев хорошо понимали, что Тенгизский проект может стать основой зарождающейся экономики независимого Казахстана, реализация именно этого проекта поможет стране выйти из глубочайшего кризиса и решить социальные вопросы. Поэтому Тенгизский проект до сегодняшнего дня называют проектом века, позже будут и другие проекты - Карачаганакский, Кашаганский, но они будут потом…, когда Казахстан обеспечит некоторую политическую и экономическую стабильность.

Трудности и сложности переговорного процесса по Тенгизскому проекту осветил Калык Абдуллаевич на пресс-конференции, проведенной в конце марта 1992 года. Он привел все требования казахстанской стороны и сказал буквально следующее: «Мы предлагаем сократить американскую долю прибыли до 13%, а доля республики должна быть 87%. Мы предлагаем увеличить размер платы за недра более чем вдвое - с 10 до 25 миллиардов долларов США. Мы предлагаем вдвое увеличить бонус с 50 до 100 миллионов долларов США, из которых половина пойдет в областной бюджет, а другая половина - в республиканский бюджет. Мы предлагаем увеличить плату за использование земли.» В заключение К.А.Абдуллаев заявил, что «Если Шеврон не пойдет на уступки, мы вынуждены будем прекратить переговоры и объявить международный конкурс наподобие того, что мы проводим сейчас на Карачаганаке».[1]

Сейчас, по разному можно относиться к высказанной Калык Абдуллаевичем на пресс-конференции позиции Правительства РК, но тогда на кону стояло многое - это и экономическое обеспечение суверенитета и независимости Казахстана; решение острых социальных проблем, когда буквально все было в дефиците, полки магазинов пусты, люди часами стояли в очереди за - мукой, сахаром, спичками, сигаретами, мылом, молочными и мясными продуктами и другими товарами первой необходимости. Ничего этого не было, а появившиеся на прилавках магазинов товары разбирались в считанные часы. Рабочие и служащие месяцами не получали заработную плату, пенсионеры - свои пенсии и пособии. Можно сказать страна лежала на боку и перспективы быстрого подъема экономики не предвиделось…

В таких условиях велись эти переговоры.

В этой связи хочется привести слова Калыка Абдуллаевича, сказанного недавно в интервью журналисту газеты «Литер» И.Неволину, в котором он отмечает важность решений, принятых руководством страны в те тяжелейшие годы становления Казахстана. Он сказал: «Это сегодня, когда мы окрепли, стала раздаваться критика, дескать государство продешевило свои активы. Но при этом они помалкивают, что только благодаря приходу иностранных инвесторов сравнительно быстро поднялась экономика страны, встал на ноги отечественный бизнес». Объективная оценка ситуации в стране, сложившейся в те годы, действительно, подтверждают эти выводы.

В результате сложнейших переговоров, обе стороны пошли на разумные компромиссы и 7 мая 1992 года между Правительством РК и корпорацией «Шеврон» был подписан Протокол о принципах сотрудничества по созданию совместного предприятия «Тенгизшевройл», которое после подписания необходимых контрактов должен был приступить к разработке Тенгизского и Королевского нефтяных месторождений.

Позже, 6 апреля 1993 года был подписан целый пакет документов, положивших начало проекту века. Совместное предприятие было создано в форме товарищества с ограниченной ответственностью, доли которого были первоначально распределены между казахстанской и американской сторонами поровну - по 50%. В настоящее время, доли совместного предприятия «Тенгизшевройл» (ТШО) принадлежат: 50% - корпорации «Шеврон», 25% - корпорации «ЭксонМобил», 20% - АО «КазМунайгаз» (Республика Казахстан) и 5% - компании «ЛУКАРКО» (дочерняя компания российской нефтяной компании «ЛУКОЙЛ»).

Так, в апреле 1993 года началось широкомасштабное освоение Тенгизского и Королевского месторождений с участием крупнейшего иностранного инвестора, корпорации «Шеврон». Сегодняшние успехи этого проекта только вдохновляют казахстанцев, о чем могут свидетельствовать следующие цифры: в 2014 году ТШО добыло 26,7 млн. тонн нефти, что составляет чуть более 30% всей казахстанской нефти. Попутно компания производит сжиженный и сухой газ, а также высококачественную серу. ТШО выполняет большую работу по снижению воздействия на окружающую среду, так с 2000 года компания на эти цели инвестировала около 3 миллиардов долларов США, что позволило компании уменьшить суммарный объем сжигаемого на факелах газа на 95%. Общий удельный объем выбросов в атмосферу на тонну добытой нефти уменьшился почти на 70%. Это поистине впечатляющие результаты.

Комапния выполняет и свои социальные обязательства перед казахстанским обществом. Так, за период с 1993 года по 2014 год, прямые выплаты ТШО Республике Казахстан составили более 15 миллиардов долларов США; более 90 миллиардов долларов составили прямые выплаты казахстанским предприятиям, включая заработную плату казахстанцев, закупку казахстанских товаров и услуг, налоги, роялти и другие выплаты; около 1 миллиарда долларов США - ТШО инвестировал в социальные проекты и программы, предназначенные для населения Атырауской области. Таков положительный эффект деятельности компании «Тенгизшевройл»!

На фото, справа налево: Джон Ватсон, Председатель Совета директоров и Главный управляющий корпорации «Шеврон; Балгимбаев Нурлан Утепович, экс Премьер-Министр Республики Казахстан; Кеннет Дерр, экс-Председатель Совета директоров и Главный управляющий корпорации «Шеврон»; Байкенов Кадыр Каркабатович, экс Вице-Премьер Министра РК; Абдуллаев Калык Абдуллаевич, академик Национальной академии наук РК, экс Вице-Премьер РК; Елюбаев Жумагельды Сакенович, Управляющий правовой советник Евразийского подразделения корпорации «Шеврон».

В апреле 2013 году в Казахстане был широко отмечен 20-летний юбилей Тенгизского проекта, прошли крупные мероприятия с участием Президента Республики Казахстана Н.А.Назарбаева, членов Правительства нашей страны, руководящего состава корпорации «Шеврон» во главе с экс-председателем Совета директоров Кеннетом Дерром, который также был у истоков проекта века со стороны инвестора. Среди почетных гостей на главном юбилейном торжестве был и Калык Абдуллаевич Абдуллаев, человек внесший неоценимый вклад в переговорный процесс относительно Тенгизского нефтяного месторождения и в достижение окончательных договоренностей, которые легли в основу подписанных соглашений.

Сейчас, ТШО лидер нефтегазовой отрасли Казахстана. По результатам исследования эффективности капитальных вложений компании в экономику страны, проведенного несколько лет назад Казахстанским институтом экономических исследований, показали, что каждый доллар прямых инвестиций ТШО приносит 0,52 доллара прибавки валового внутреннего продукта республики.[2] Поэтому успех ТШО - это успех и Казахстана, как одной из мировых нефтяных держав. Каждый год прошедших двух десятилетий являлся важным этапом казахстанско-американского и международного сотрудничества, что проявилось, прежде всего, в поступательном развитии производства в нефтегазовой отрасли.

И у истоков этого проекта века стоял один из лучших сынов казахской земли Калык Абдуллаев. Он и ныне являет собой лучший образец руководителя и лидера, который своими благими делами радует своих коллег, друзей и родных. Ему не безразлично нынешнее состояние общества, он и сейчас многое делает для того, чтобы экономика страны поднималась, граждане становились все более самодостаточными и уверенными в завтрашнем дне. В подтверждение своих слов, приведу только один пример. В 2005 году, Калык Абдуллаевич по личной инициативе и за счет собственных средств учредил Благотворительный фонд «Ақниет». За счет средств этого фонда за десять лет: 23 человека из малоимущих семей получили высшее образование, а 10 студентов продолжают обучение; оказана материальная помощь 10 детским домам; на постоянной основе осуществляется адресная материальная поддержка ветеранам войны и труда, инвалидам и малообсепеченным семьям; оказывается содействие в реализации государственной программы «Культурное наследие». На эти и другие благие цели за десять лет работы фонда было затрачено более 192 миллионов тенге (более одного миллиона долларов США).

Абдуллаев Калык Абдуллаевич - Человек с большой буквы, он велик своими делами и поступками, совершаемыми во имя процветания нашей страны, благополучия граждан, утверждения справедливости и гуманизма!

Жумагельды Елюбаев

[1] С.Денисов, Куда потекут нефтяные реки, газета «Экспресс», №62 от 28 марта 1992 года;

 Г.Берковская, Страсти по Тенгизу, газета «Казахстанская правда» от 2 апреля 1992 года.

[2] Н.К.Надиров, Тенгиз - море нефти, море проблем, Алматы, 2003 год, с.250.

К.А.Абдуллаев туралы очерк

Қалық Абдуллаев: Ғасыр жобасының басында

Абдуллаев Қалық Абдуллаұлы - танымал мемлекет және қоғам қайраткері, ҚР Ұлттық ғылым академиясының, ҚР Ұлттық инженерлік академиясының және Халықаралық инженерлік академияның академигі, белгілі энергетик, жебеуші, қазақстандық бизнес-ортаның әйгілі өкілі, «Атакент» Қазақстан іскерлік ынтымақтастық орталығының Директорлар кеңесінің төрағасы және «Академик Ш.Ч. Чокин атындағы Қазақ энергетика ғылыми-зерттеу институты» акционерлік қоғамының басқарма төрағасы, үлкен бір отбасының отағасы.

Қалық Абдуллаұлының регалияларын және халық пен мемлекетке сіңірген еңбегін айтып жеткізе алмайсын... Оның өмірбаяны мен қызметіне өз қаламын арнаған зерттеушілер өте көп және оның жетістіктері мен сіңірген еңбегін айқындай түсетін оның өмірбаянын зерттеуші басқа да тұлғалар табылар, алайда бұл қысқаша очерк оның дүние жүзіндегі ең ірі Теңіз мұнай кен орнын дамытудағы рөлі мен қосқан үлесіне арналған, өйткені ол Қазақстан үшін өте маңызды болып табылатын ғасыр жобасының ең шыңында болған тұлғалардың бірі.

... Тағдыр шешуші 1991 жыл, Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы деп аталатын ірі алып ел ыдыраған жыл, Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі мен егемендігі жарияланған жыл, еліміздің жаңа тарихы басталған жыл. Қалық Абдуллаұлы ҚР Премьер-Министрінің орынбасары және ҚР Шетелдік инвестициялар жөніндегі ұлттық агенттігінің төрағасы лауазымдарын иеленеді. Осы жоғары лауазымдарды иелене отырып, еліміз үшін қиын-қыстау заман туғанда, ол «Шеврон» трансұлттық энергетика корпорациясының өкілдерімен осы корпорацияның Қазақстандағы Теңіз және Королевский кен орындарын игеруге қатысуына қатысты келіссөздер жүргізу кезінде үкіметтік делегацияны басқарады. Осы кен орындарының болмысын білмегенше және олардың Қазақстан экономикасы үшін қандай маңызды екенін түсінбегенше, Қалық Абдуллаұлының осы процестегі рөлін түсініп бағалау және ғасыр жобасын іске асыруға қосқан үлесін анықтау мүмкін емес.

Теңіз кен орны 1979 жылы ашылған және ол дүние жүзіндегі ең ірі және терең орналасқан мұнай кен орындарының бірі болып есептеледі. Теңіз кен орны мен оған көршілес жатқан Королевский кен орнынан алынатын жалпы қор, бүгінгі қолда бар мәліметтер бойынша, 750 миллион тоннадан 1 миллиард тоннаға (6 - 9 миллиард баррель) дейін жетеді. Мұнай коллекторы өте жоғары қысыммен (800 кг/см дейін), сондай-ақ жоғары температурамен және

Суреттегі, сол жақтан оңға қарай: «Шеврон» корпорациясының бұрынғы Вице-Президенті Ричард Мацке; «Шеврон» корпорациясының Директорлар кеңесінің бұрынғы Төрағасы және Бас басқарушысы Кеннет Дерр; Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев; ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі, ҚР бұрынғы Вице-Премьері Абдуллаев Қалық Абдуллаұлы.

құрамында күкіртті сутектің көп болуымен өзгешеленеді. Оны қазудың бастапқы кезеңінде, яғни 1985 жылы, №37 ұңғымада 4 км аса тереңдіктен көмірсутекті шикізаттың бақылаудан тыс атқылауы болды, осының нәтижесінде алапат өрт шарпыды - лаулаған өрт 200 метрден аса биіктікке өрбіді, оны жою үшін бір жылдан аса уақыт, сондай-ақ Батыстың озық технологиясы керек болатын.

Өткен ғасырдың 80-ші жылдарының аяғында Кеңес Одағы «Шеврон» корпорациясымен келіссөздер жүргізе бастайды, 1989 жылы Кеңес Одағы мен «Шеврон» корпорациясының басшылығы Кен орнын бірлесіп қазу ниеті туралы хаттамаға қол қояды. 1991 жылы Теңізде мұнайды тәжірибелі-өнеркәсіптік жолмен өндіру басталады, алайда Теңіз кен орнын әрі қарай қазуды жалғастыруға қажетті озық технологияларды қаржыландыру үшін КСРО-ның қаражаты таусылады, осы кезде одақтық үкімет батыстық технология мен шетелдік инвестицияларсыз Теңіз кен орнын ойдағыдай қазу мүмкін емес екендігіне көз жеткізе бастайды. Ал КСРО-дағы саясаттық және құлаш жайған экономикалық дағдарыс орын алған жағдайды одан әрі шиеленістіре түседі, осылайша алпауыт ел егеменді және тәуелсіз мемлекеттерге ыдырайды…

Осы жағдайларда, Ресей Қазақстанды американдықтармен келіссөздер жүргізуге тартуға ғана емес, сонымен қатар еліміздің қойған талаптарын ескеруге де мәжбүр болды. Нәтижесінде Ресей келіссөздер жүргізу процесінен толығымен шығып, Қазақстан үкіметі келіссөздер жүргізуді жалғастырды. ҚР Президенті Н.Ә. Назарбаевтың басқарушы рөлімен және өзінің қатысуымен АҚШ-та кездесулер жоғары деңгейде өтті, жұмысқа тәуелсіз батыстық сарапшылар тартылды, келіссөздер барысында ҚР Үкіметінің мүддесін танытатын, Қ.А. Абдуллаұлы бастаған топ құрылды.

ҚР Үкіметі және еліміздің өкілдері келіссөздер үстелінің басында Қазақстан болашағының тағдыры шешілетінін өте жақсы түсінетін, сондықтан диалогты парасатты көзқараспен және айқын дәлелдерді келтіре отырып жүргізу қажет еді, Қ.А. Абдуллаұлы бастаған Қазақстан делегациясы мұны шеврондықтарға ашып жеткізе алды. Келіссөздердің бастапқы кезеңінде қазақстандық тарап кен орны активтерінің құнын салынған инвестициялардың құнынан әлдеқайда жоғары болатындай етіп тәуелсіз бағалануын талап етті, ал американдық тарап мұнымен келіспеді. Осылайша, келіссөздердің басында өндірістік нысандарға орнатылған импорттық жабдықтың құны 850 миллион АҚШ долларын құрады, ал кен орнын орналастыруға шамамен бір жарым миллиард кеңес рублі жұмсалған болатын.

Қазақстан делегациясы, сонымен қатар, Теңіз жобасын инвестициялау міндетін қалыптасып келе жатқан бірлескен кәсіпорынға жүктеп қоймай, «Шеврон» корпорациясының инвестициялауға тікелей қатысуын талап етті. Қазақстанның мүддесін ескере отырып, пайда үлесін үлестіру бойынша ұсыныстар жасалды. Бұл жерде мынаны айта кеткен жөн, КСРО мен Шеврон пайда үлесін: 28% американдықтарға, ал қалған 72% КСРО-ға бөлуді көздеген болатын, ал біздің делегация қазақстандық үлесті елеулі түрде артуды талап етті. Келісімшарттық аумақтың көлемін, жазылу бонусының мөлшерін, роялти мөлшерін айқындау кезінде, сондай-ақ басқа да маңызды мәселелер бойынша қиындықтар мен олқылықтар туындады. Еліміздің басшылығы, қазақстандық делегация және оның басшысы Қалық Абдуллаұлы Теңіз жобасының тәуелсіз Қазақстанның қалыптасып келе жатқан экономикасының негізіне айналатынын, дәл осы жобаны іске асыру елімізге терең орныққан дағдарыстан шығуға және әлеуметтік мәселелерді шешуге көмектесетінін өте жақсы түсінетін. Сондықтан Теңіз жобасын бүгінгі күнге дейін ғасыр жобасы деп атайды, кейінірек тағы басқа жобалар болар - Қарашығанақ, Қашаған, бірақ олар кешірек…, Қазақстан саясаттық және экономикалық тұрақтылығын біршама қамтамасыз еткеннен кейін болар.

Теңіз жобасы бойынша келіссөздер жүргізу процесінің қиындықтары мен күрделілігін Қалық Абдуллаұлы 1992 жылдың наурыз айының соңында өткен пресс-конференцияда ашып көрсетті. Ол қазақстандық тараптың қойған барлық талаптарын айта келіп, былай деді: «Біз американдықтардың пайда үлесін 13%-ға дейін қысқартуды ұсынамыз, ал республиканың үлесі 87% болуы тиіс. Біз жер қойнауы үшін төлемақының мөлшерін екі еседен артық - 10 миллиард АҚШ долларынан 25 миллиард АҚШ долларына арттыруды ұсынамыз. Біз бонусты 50 миллион АҚШ долларынан 100 миллион АҚШ долларына көбейтуді ұсынамыз, оның жартысы облыстық бюджетке, ал қалған жартысы республикалық бюджетке аударылады. Біз жерді пайдалану үшін алынатын төлемді арттыруды ұсынамыз». Қорытындылай келе, Қ.А. Абдуллаұлы былай мәлімдеді: «Егер Шеврон талаптарымызды қабылдауға көнбесе, біз келіссөздерді тоқтатуға және қазіргі уақытта Қарашығанақта өткізіп жатқан конкурсқа ұқсас халықаралық конкурсты жариялауға мәжбүр боламыз».[1]

Бүгінгі таңда Қалық Абдуллаұлының пресс-конференцияда ашып көрсеткен ҚР Үкіметінің позициясын түрліше қабылдауға болады, алайда сол кезде көп мәселелердің тағдыры шешілмек болатын - Қазақстанның егемендігі мен тәуелсіздігін экономикалық тұрғыдан қамтамасыз ету мәселесі; барлық нәрсе мүлде тапшы болған кезде, дүкендердің сөрелері бос, адамдар ұн, қант, кеуірт, темекі, сабын, сүт өнімдері мен ет тағамдарын және аса қажетті басқа да тауарларды алу үшін кезекте сағаттап тұрған кезде шиеленіскен көкейтесті әлеуметтік мәселелерді шешу мәселесі. Бұл заттардың ешқайсысы болған жоқ, ал дүкендердің сөрелерінде пайда болған тауарлар санаулы уақыт ішінде ғайып болатын. Жұмыскерлер мен қызметкерлер жалақысын, ал зейнеткерлер зейнетақысы мен жәрдемақысын айлап ала алмайтын. Еліміз әрекетсіздік танытып, қол қусырып қарап тұра берді деуге де болады және экономиканың шапшаң өркендеу перспективасы болған жоқ…

Келіссөздер осындай жағдайларда жүргізілді.

Осыған орай Қалық Абдуллаұлының жақында сұхбат кезінде «Литер» газетінің журналисті И.Неволинге айтқан, Қазақстанның қалыптасуының қиын-қыстау кезеңінде еліміздің басшылығы қабылдаған шешімдердің маңыздылығын айқындай түсетін сөздерін айта кеткім келіп отыр. Ол былай деді: «Біз аяғымызға нық тұрған кезде ғана еліміз өз активтерін тым арзандатып жіберді деген сияқты қауесет сын пікірлер айтыла бастады. Алайда, олар шетелдік инвесторлардың келуінің арқасында ғана ел экономикасының біршама тез өскендігі, отандық бизнестің нық орнағаны жөнінде тіс жармайды». Сол жылдары елімізде орын алған жағдайға объективті түрде берілген баға, шын мәнінде, осы тұжырымды растайды.

Күрделі келіссөздердің нәтижесінде екі тарап ымыраға келіп, 1992 жылдың 7 мамырында ҚР Үкіметі мен «Шеврон» корпорациясының арасында «Теңізшевройл» бірлескен кәсіпорнын құру бойынша ынтымақтасу принциптері туралы хаттамаға қол қойылды, бұл кәсіпорын қажетті келісімшарттарға қол қойылғаннан кейін Теңіз және Королевский мұнай кен орындарын игеруге кірісуі тиіс еді.

Кейінірек, 1993 жылдың 6 сәуірінде ғасыр жобасын бастауға негіз болған бірқатар құжаттар жиынтығына қол қойылды. Бірлескен кәсіпорын жауапкершілігі шектеулі серіктестік түрінде құрылды, оның үлесі бастапқы кезде қазақстандық тарап пен американдық тараптың арасында теңдей 50%-дан бөлінді. Бүгінгі таңда «Теңізшевройл» (ТШО) бірлескен кәсіпорнының үлесі мына компанияларға тиесілі: 50% - «Шеврон» корпорациясына, 25% - «ЭксонМобил» корпорациясына, 20% - «ҚазМұнайГаз» АҚ (Қазақстан Республикасы) және 5% - «ЛУКАРКО» компаниясына («ЛУКОЙЛ» Ресей мұнай компаниясының еншілес компаниясы).

Осылайша, 1993 жылдың сәуір айында ең ірі шетелдік инвестор «Шеврон» корпорациясының қатысуымен Теңіз және Королевский кен орындарын ауқымды түрде игеру басталды. Осы жобаның бүгінгі жетістіктері қазақстандықтарды тек жігерлендіре түседі, бұған дәлел ретінде мына көрсеткіштерді келтіруге болады: 2014 жылы ТШО 26,7 млн. тонна мұнай өндірді, бұл бүкіл қазақстандық мұнайдың 30%-нан аса құрайды. Сонымен қатар компания сұйытылған және құрғақ газ, сондай-ақ жоғары сапалы күкірт өндіреді. ТШО қоршаған ортаға келтірілетін кері әсерді азайту бойынша ауқымды жұмыстар жүргізуде, мысалы 2000 жылдан бастап компания осы мақсат үшін шамамен 3 миллиард АҚШ долларын инвестициялады, бұл компанияға алауда жағылған газдың жиынтық көлемін 95%-ға төмендетуге мүмкіндік берді. Бір тонна өндірілген мұнай бойынша атмосфераға шығарылған шығарындылардың жалпы салыстырмалы көлемі 70%-ға жуық азайды. Бұл шын мәнінде айтарлықтай әсерлі нәтижелер.

Компания қазақстандық қоғамның алдында өзінің әлеуметтік міндеттемелерін де орындауда. Мысалы, 1993 жылдан 2014 жылға дейінгі кезең бойынша ТШО-ның Қазақстан Республикасына жасаған тікелей төлемдері 15 миллиард АҚШ долларынан асады; 90 миллиард АҚШ долларынан аса қазақстандық кәсіпорындарға жасалған тікелей төлемдер, бұған қазақстандықтардың жалақысы, қазақстандық тауарлар мен қызметтерді сатып алу, салықтар, роялти және басқа да төлемдер кіреді; шамамен 1 миллиард АҚШ долларын ТШО Атырау облысының тұрғындарына арнап әзірленген әлеуметтік жобалар мен бағдарламаларға жұмсады. «Теңізшевройл» компаниясы қызметінің оң әсері осындай!

2013 жылдың сәуір айында Қазақстанда Теңіз жобасының 20 жылдық мерейтойы кеңінен атап өтілді, Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың, еліміздің Үкімет мүшелерінің, Директорлар кеңесінің бұрынғы төрағасы, сондай-ақ инвесторлар тарапынан ғасырлар жобасының негізін қалауға ат салысқандардың бірі Кеннет Дерр бастаған «Шеврон» корпорациясының басқарушы құрамының қатысуымен кең ауқымды іс-шаралар өткізілді. Басты мерекелік салтанат кешіне қатысқан қадірменді қонақтардың арасында Теңіз мұнай кен орнына қатысты келіссөздер жүргізу процесіне және келісімдерге қол қоюға негіз болған түпкілікті келісімдерге қол жеткізуге баға жетпес үлес қосқан тұлға Қалық Абдуллаұлы Абдуллаев та болды.

Суреттегі, оң жақтан солға қарай: «Шеврон» корпорациясының Директорлар кеңесінің Төрағасы және Бас басқарушысы Джон Ватсон; Қазақстан Республикасының бұрынғы Премьер-Министрі Балғымбаев Нұрлан Өтепұлы; «Шеврон» корпорациясының Директорлар кеңесінің бұрынғы Төрағасы және Бас басқарушысы Кеннет Дерр; ҚР бұрынғы Вице-Премьер-Министрі Байкенов Қадыр Қарқабатұлы; ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі, ҚР бұрынғы Вице-Премьері Абдуллаев Қалық Абдуллаұлы; «Шеврон» корпорациясының Еуразиялық бөлімшесінің Басқарушы құқықтық кеңесшісі Елубаев Жұмагелді Сәкенұлы.

Бүгінгі таңда ТШО Қазақстанның мұнай-газ саласындағы көшбасшысы болып табылады. Осыдан бірнеше жыл бұрын Қазақстан экономикалық зерттеулер институты Компаниялардың ел экономикасына аударған капиталдық салымдарының тиімділігі бойынша жүргізген зерттеу нәтижелері мынаны көрсетті: ТШО жасаған тікелей инвестициялардың әр доллары республиканың жалпы ішкі өнімінің өсуін 0,52 долларға арттырады.[2] Сондықтан ТШО-ның табысты болуы - дүние жүзіндегі ең ірі мұнай державаларының бірі ретінде Қазақстанның да табысты болуы. Өткен екі онжылдықтың әр жылы қазақстандық-американдық және халықаралық ынтымақтастықтың маңызды кезеңі болып табылатын, бұл жайтты, ең алдымен, мұнай-газ саласындағы өндірістің ілгері дамуынан байқауға болады.

Осы ғасыр жобасының іргетасын қалағандардың бірі қазақ жерінің ұлы перзенттерінің бірі Қалық Абдұллаұлы болатын. Ол бүгін де үлгі тұтатын, өнеге алатын басшы мен көшбасшы болып табылады, ол өзінің ізгі адал істерімен өз әріптестеріне, дос-жарандары мен туған-туысқандарына қуаныш сыйлайтын адам. Ол қоғамның бүгінгі жағдайына немқұрайлы қарамайды, ол бүгінгі таңда да ел экономикасының өрге басуы, азаматтардың толыққанды өмір сүруі және болашаққа сеніммен қарауы үшін қолынан келгенін істеп жатыр. Сөздеріме дәлел ретінде бір ғана мысал айта кетейін. 2005 жылы Қалық Абдуллаұлы өз бастамасымен және өз қаражатының есебінен «Ақниет» қайырымдылық қорын құрды. Аталмыш қордың қаражатының есебінен он жыл ішінде: тұрмысы төмен отбасынан шыққан 23 адам жоғары білім алды, ал 10 студент оқуларын жалғастыруда; 10 балалар үйіне материалдық көмек көрсетілді; соғыс және еңбек ардагерлеріне, мүгедектер мен аз қамсыздандырылған отбасыларға тұрақты түрде атаулы материалдық қолдау көрсетілуде; «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасын іске асыруға көмек көрсетілуде. Осы және басқа да игі мақсаттарға қордың он жыл қызмет ету кезеңінде 192 миллион теңгеден аса (бір миллион АҚШ долларынан аса) қаржы жұмсалды.