| № | Сала | Сарқынды сулардың түрі | Ең озық қолжетімді технология *) |
| 1-кезең | 2-кезең | 3-кезең |
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
| 1. | Суармалы жер шаруашылығы |
| 1) | | Коллекторлық-дренаждық суларды (КДС) тазарту | Ағындардың бөлігін суландыру үшін қайталама пайдалану мақсатында КДС-ны тоғандарда, ыдыстарда, жинақтағыштарда тұндыру | Бірінші кезең бойынша тоғандарда, жинақтағыштарда тұндырған соң одан әрі түйіршікті сүзгілерде сүзумен коагулянттар, флокулянттар қосумен ауаға қанықтыру | Екінші кезеңге қосымша: жоғары сулы өсімдіктер бар биоплатоларда соңына дейін тазарту немесе электр диализ немесе кері осмос әдісімен соңына дейін тазарту |
| 2. | Коммуналдық сарқынды суларды тазарту |
| 1) | | Қалалық аэрация станцияларынан шаруашылықтұрмыстық және өндірістік сарқынды сулардың қоспасы | Құрамында азот бар қосылыстардың шоғырлануын төмендету үшін итрификациялаумен-денитрификациялаумен аэротенкаларда механикалық және биологиялық тазарту | Бірінші кезеңге қосымша: түйіршікті сүзгілерде сүзу; ауаға қанықтырылатын биотоғандарда өңдеу; десорбция градирняларында аммиакты флотациялау, коагуляциялау, үрлеу | Екінші кезеңге қосымша: 1) клиноптилолитпен ион ауыстырғыш колонналарда сүзу және өңдеу; 2) көмір сүзгісінде адсорбциялау |
| 2) | Кәріздің және ағындарды тазартудың орталықтан- дырылған жүйелерінің жоқ кезінде ауылды елді мекендердің және қала типтес кенттердің тазартылмаған ағындарын орналастыру | Шаруашылық-тұрмыстық ағындар; 100 текше м кем тәуліктік көлеммен тамақ, сүт, қайта өңдеу өнеркәсібі кәсіпорындарының сарқынды сулары | Тазартылмаған ағындарды ассенизациялау және сүзу алаңдары мен сарқын- ды суларды жинақтағыш- тарға төгу | Кәріз бен тазартудың орталықтанды- рылған жүйелерін салу. Су объектілеріне төгу; олардың жоқ кезінде - сүзу алаңдарына немесе жинақ- тағыштарға төгу | Екінші кезеңге қосымша: жоғары сулы өсімдіктері бар тоғандарда соңына дейін тазарту |
| 3. | Жеңіл өнеркәсіп |
| 1) | | Мақта-мата, тоқыма, жібек, жүн фабрикаларының сарқынды сулары | Минералды коагулянттармен және полимерлі флокулянт- тармен өңдеу, тұндыру немесе флотациялау, сүзгі- лерде түйіршікті тиеумен соңына дейін тазарту | Минералды коагулянттармен және органикалық катиондық реа- генттермен өңдеу, тұндыру, сүзгілерде түйіршікті тиеумен соңына дейін тазарту | Минералды коагулянттармен және полимерлі флокулянттармен өңдеу, тұндыру, сүзгілерде құмды тиеумен немесе сорбциялы сүзгілерде соңына дейін тазарту |
| 2) | | Былғары өңдеу жөніндегі кәсіпорындардың сарқынды сулары | Орташаландыру, тұндыру, реагенттік өңдеу және ақшылтғандыру | Бірінші кезеңге қосымша: аэротенкаларда биологиялық тазарту | Екінші кезеңге қосымша: жоғары сулы өсімдіктер бар тоғандарда соңына дейін тазарту |
| 4. | Тамақ өнеркәсібі |
| 1) | | Қант қызылшасы зауыттарының, шарап зауыттарының және жеміс-консерві зауыттардың сарқынды сулары | Тұндыру, 2-сатылы аэротенкаларда немесе ұзартылған ауаға қанық- тырумен аэротенкаларда биологиялық тазарту | Бірінші кезеңдегідей | Екінші кезең- ге қосымша: жоғары сулы өсімдіктері бар тоғандар- да соңына дейін тазарту |
| 2) | | Салқындатқыш сусын- дарды өндіру жөніндегі кәсіпорындардың сарқынды сулары | Қышқылдықты/сілтілікті орташаландыру, тұндыру және бейтараптандыру | Бірінші кезеңге қосымша: аэротенкаларда биологиялық тазарту | Екінші кезеңге қосымша: жоғары сулы өсімдіктері бар тоғандарда соңына дейін тазарту |
| 3) | | Сүт өнеркәсібі кәсіпорындарының сарқынды сулары | Механикалық тазарту: торлар, құм тұтқыштар (орташа шығыны тәулігіне 100 шаршы м астам кезінде), май ұстағыштар (ағындарда- ғы майдың шоғырлануы 100 мг/л астам кезінде), ақшылттандырғыштар, тік тұндырғыштар | Бірінші кезеңге қосымша: физикалық химиялық тазарту - электрокоагуляция, тік тұндырғыштар немесе электрофлотация; аэротенкаларда биологиялық тазарту | Екінші кезеңге қосымша: су түбіндегі пленкалы тиеумен биотенкалар, биосүзгілер тұрақтандырғыштар, жоғары сулы өсімдіктер бар тоғандарда соңына дейін тазарту |
| 4) | | Ет өнеркәсібі кәсіпорындарының сарқынды сулары | Ішкі цехтық және орталық (аулалық) механикалық тазарту: тезек ұстағыштар, торлар, құм тұтқыштар, май ұстағыштар, ақшылт- тандырғыштар, тұндырғыштар | Бірінші кезеңге қосымша: құмды сүзгілер, микро сүзгілер, биологи- ялық тазарту | Екінші кезеңге қосымша: электрофлотокоагуляция, көбікті айыру, пропеллерлік және пневмомеханикалық ауаға қанықтырумен аэротенкалар, гидроциклондар, жоғары сулы өсімдіктер бар тоғандарда соңына дейін тазарту |
| 5) | | Балық өнеркәсібі кәсіпорындарының сарқынды сулары | Механикалық тазарту: торлар, құм тұтқыштар, тұндырғыштар | Бірінші кезеңге қосымша: қысымды флотация, табиғи ауаға қанықтырумен ақшылттандырғыштар (шығын тәулігіне 400 текше м астам кезде), биологиялық тазарту | Екінші кезеңдегідей |
| 6) | | Май-тоңмай өнеркәсібінің кәсіпорындары | Физикалық-химиялық тазарту: тоң майларды күкірт қышқылды алюминиймен коагуляциялау, ауаға қанықтыратын май ұстағыштарды және флотаторларды (екі сатылы) қолданумен қысымды флотация | Биологиялық тазарту | Екінші кезеңге қосымша: су түбіндегі пленкалы тиеумен биотенкалар, биосүзгілер тұрақтандырғыштар, жоғары сулы өсімдіктер бар тоғандарда соңына дейін тазарту |
| 5. | Мұнай өңдеу |
| 1) | | Мұнай өңдеу зауыттарының сарқынды сулары | Құм тұтқыштарда, мұнай аулағыштарда, радиалды тұндырғыштарда тазарту, коагулянтты (алюминий сульфаты) пайдаланумен қысымды флотаторларда өңдеу, аэротенкаларда екі сатылы биологиялық тазарту, кейіннен биотоғандарда немесе белсенді көмірде сорбция әдісімен соңына дейін тазартумен үйінді сүзгілерде сүзу | Құм тұтқышпен біріккен көп қабатты мұнай аулағыштарда тазарту, коагулянтты (ВПК-101, ВА-1) пайдаланумен қы- сымды флотаторларда өңдеу, екі сатылы биохимиялық тазарту, құмды сүзгілерде сүзу және белсенді көмірдің бар болуы кезінде биосорбция әдісімен бұдан әрі терең соңына дейін тазарту | Екінші кезеңге қосымша: флотациядан кейін сарқынды суларды өңдеудің екі тәсілі: 1. Дистилляциялық қон- дырғыларда термикалық булану әдісімен суды тұзсыздандыру немесе 2. 0,5 МПа қысымымен кері осмос әдісімен суды тұзсыздандыру |
| 2) | | Мұнай сақтағыштар, жөндеу кәсіпорындары | Шағын кәсіпорындар: мұнай аулағыштар, ассенизация, сарқынды сулардың жинақтағыштарына төгу | Бірінші кезеңдегідей | Бірінші кезеңдегідей |
| 6. | Көмір өндірісі |
| 1) | | Орташа минералданған қышқыл шахталық сулар | Ағындар реакциясының көрсеткішін (рН) 7,5-8,5-ге дейін сілті реагенттермен (әкпен, әктаспен) өңдеу, тұндырғыш тоғандарында тұндыру және хлормен немесе хлорлы әкпен залалсыздандыру | СО2-ні жою үшін суды ауаға қанықтыру, реагентпен бейтараптандыру, құмды сүзгілерде сүзу және хлорлау | Реакциялық ағындар көрсеткішін бірінші сатыда 4-6-ға, екінші - 8,5-9-ға дейін жеткізумен секциялық қоспалағыш- тарда екі кезеңді бейтараптандыру, флокулянт қосу, құмды сүзгіде сүзу және хлорлау |
| 2) | | Бейтарап тұзды (минералданған) шахталық сулар | Әр түрлі конструкциялардағы (тік, көлденең, секциялық, сөрелік) тұндырғыштарда тұндыру және хлормен немесе хлорлы әкпен залалсыздандыру | Коагулянттарды және флокулянттарды пайдаланумен реагенттік өңдеу, тұндырғыштарда тұндыру, құмды сүзгілерде сүзу, хлормен немесе хлорлы әкпен залалсыздандыру | Салынды заттарды жою және тұрудың құрамды төмендету мақсатында шахталық суды өңдеудің кез келген түрі қолданы- лады: 1) тұндырғыштарда тұндыру, вакууммен дистилляциялық буландыру қондырғыларында тазарту; 2) құмды сүзгілерде тазарту, темір иондарын жою, жұмсарту, электр диализ қондырғыларында өңдеу; 3) құмды сүзгілерде сүзу, қаттылық тұздарын, карбонаттарды жою, кері осмос әдісімен тазарту; 4) құмды сүзгілерде сүзу, карбонаттарды жою, катиондар және ани- онитті сүзгілер арқылы кезекті сүзумен суды ион ауыстырғышты тұзсыздандыру |
| 7. | Гальваникалық өндірістер |
| | | Қышқылдысілтілі сарқынды сулар | Тазартудың кез келген әдістері қолданылады: 1) тазартудың реагентті әдісі: жалпы ағында (қышқылды және сілтілі) сарқынды суларды (СС) орташаланды- ру, араластыру кезінде реагентпен өңдеу, тұндыру, кварц сүзгілерінде сүзу, электр диализ әдісімен соңына дейін тазарту; 2) тазартудың электро- химиялық тәсілі: жалпы ағында (қышқылды және сілтілі) СС орташаландыру, рН-ты түзету (5-6,5), электрохимиялық өңдеу, ақшылттандыру және сүзу, электр диализ әдісімен соңына дейін тазарту; 3) гальваникалық коагу- ляциялық тазарту: жалпы ағында (қышқылды және сілтілі) СС орташаландыру, рН-ты түзету темір-кокс гальвандық буөрісінде гальвандық өңдеу, сүзу, алюминийкокс гальвандық бу өрісінде гальвандық өңдеу, сүзу, электр диализ әдісімен соңына дейін тазарту | Тазартудың кез келген әдістері қолданылады: 1) электрохимиялық 2 деңгейлі тазарту: СС орташаландыру, рН-ты 8-10-ға дейін электрохимиялық көтерумен электро- лизердің катодтық камерасында элек- тролиздік өңдеу, түзілетін шламды - металл гидрооксидтерін жою, суды электролиздік өңдеу, электр офлотаторда соңына дейін тазарту, метал гидрооксидтерін, фосфаттарын және сульфидтерін жою; 2) биохимиялық тазарту: СС ағындар бойынша (құрамында мыс барды, құрамында никель барды жеке) бөлу, қоспалағышта орташаландыру, бактериялық дақылдармен аэротен- каларда өңдеу, тұндыру, сүзу, электр диализ әдісімен соңына дейін тазарту; 3) иондық алмасу әдісімен тазарту: суларды ағындар бойынша бөлу, орташаландыру, катион алмастырушы және анион алмастырушы сүзгілерде сүзу | Тазартудың кез келген әдістері қолданылады: 1) тазартылған суды шаю ваннасына қайтарумен СС ағын бойынша электрохимиялық тазарту; 2) кері осмос әдісі (гипер сүзу): ағындар бойынша бөлу, патронды сүзгі арқылы 1 және 2-сатының гипер сүзгі қондырғысы арқылы сүзу |
| 8. | Түсті металлургия |
| 1) | Қорғасын және мырыш өндірісі | | | | |
| | | Кенді сулар | Әктеу құм тұтқыш, орташаландырғыш, әкті сүтті дайындау торабы, қоспалағыш, бейтараптандырғыш), тұндыру (көлденең тұндырғыш), залалсыздан- дыру (хлорлау блогы) | Бірінші кезеңге қосымша: түйіршікті сүзгілерде соңына дейін тазарту | Екінші кезеңге қосымша: қалдық сақтауышта тұндыру |
| | | Байыту фабрикаларының сарқынды сулары | Хлорлау (орташаландыру, кальций гипохлоритін дайындау торабы, қоспалағыш реактор), қалдық сақтауышта тұндыру | Айналмалы суларды кондиционерлеу (орташаландыру, цианидтерді вакуум- дық қуу қондырғысы) және қалдық сақтағышта немесе буферлі тоғанда тұндыру | Екінші кезеңге қосымша: тұрақтандыру станциясында тұздық құрамы және рН бойынша кондиционерлеу |
| | | Металлургиялық кәсіпорындардың сарқынды сулары | Әктеу (құм тұтқыш, орташаландырғыш, әкті сүтті дайындау торабы, қоспалағыш, бейтараптан- дырғыш), тұндыру (көлденең тұндырғыш) және түйіршікті сүзгі- лерде соңына дейін тазарту | Градирняларда салқындату жолымен айналмалы суларды салқындату және ион алмастырулық тазарту | Екінші кезеңге қосымша: тұрақтандырушылық өңдеу |
| 2) | Мыс өндірісі |
| | | Кенді сулар | Қалдық сақтауыштар- да тұндыру және хлормен залалсыздан- дыру | Қалдық сақтауыштарда тұндыру, реагенттік коагуляция, тұндыру, гиперсүзу және хлормен залалсыздан- дыру | Қалдық сақтауыштарда тұндыру, реа- генттік қайта өңдеу, тұн- дырмадан құнды заттар- ды кәдеге жаратумен тұндыру |
| | | Байыту фабрикаларының сарқынды сулары | Қалдық сақтағыштарда тұндыру | Бірінші кезеңге қосымша: сұйық хлормен өңдеу, әкті сүтпен өңдеу және тұндыру | Сүзбейтін түбі бар қалдық сақтауышта тұндыру, айналмалы суларды кондиционер- леу (көмір сүзгілерде сорбциялы тазарту), ион алмастырушылық тазарту, тұрақтандыру- шылық өңдеу |
| | | Мыс қорыту зауыттары- ның сарқынды сулары | Әкті сүтпен өңдеу, көл- денең тұндырмаларда тұндыру | Ашық гидроциклондарда қатты бөлшектерді қоршау, коагулянт ретінде күкірт қышқылды алюминийді қолданумен реагентті ағынды флотация | Екінші кезеңге қосымша: ион алмастырушылық тазарту |
| | | Мысты электролиттік рафинадтаудың сарқынды сулары | Әкті сүтпен бейтараптан- дыру, натрий сульфидімен соңына дейін тазарту, гравиялықұмды сүзгілерде сүзу | Алдын ала сілтілендірумен электрокоагуляция, тұндыру, ауаға қанықтыру, гравиялы құмды сүзгіде сүзу | Тұндыру, реагенттік өңдеу, бұдан әрі элюаттарды қайта өңдеумен және тұздарды кәдеге жарату- мен электр диализ, сорбциялы сүзгілерде соңына дейін тазарту |
| | | Күкірт қышқылын өндірудің сарқынды сулары | Әкті сүтпен бейтараптан- дыру, тұндыру тоғанда- рында тұндыру | Бұдан әрі шөгінділерді кәдеге жаратумен сульфидті-пиролю- зитті әдіспен күшәнді жою, әкті сүтпен бейтараптандыру, тұндыру тоғандарында тұндыру | Екінші кезеңдегідей |
| 3) | Никель, кобальт өндірісі |
| | | Кенді сулар | Көлденең тұндырмаларда екі сатылы тұндыру | Бірінші кезеңге қосымша: сүзу, адсорбция (адсорбер үзгі) және кварцты сүзгілерді пайдаланумен соңына дейін тазарту | Екінші кезеңдегідей |
| | | Байыту фабрикаларының сарқынды сулары | Қалдық сақтауыштарда тұндыру | Бірінші кезеңге қосымша: Әкті сүтпен өңдеу, белсенді хлормен тотықтыру, тұндыру | Екінші кезеңге қосымша: ион алмастырушылық қондырғыда айналма суларды тұзды құрамы бойынша салқындату |
| 4) | Алюминий өндірісі |
| | | Алюминий тотығын өндірудің сарқынды сулары | Сүзгіштікке қарсы экран- мен шлам сақтағышта тұндыру | Реагентті өңдеу (қышқыл ерітіндісін дайындау бейтараптандырғыш, әкті сүтті дайындау торабы, қоспалағыш реактор), тұндыру (көлденең тұндырғыш) және тұрақтандыр- ғыштық өңдеу (тұрақтандыру станциясы) | Екінші кезендегідей |
| | | Металл алюминийді өндірудің сарқынды сулары | Көлденең тұндырғышта тұндыру | Бірінші кезеңге қосымша: жылдамдықты сүзгіде сүзу | Екінші кезеңге қосымша: майды кәдеге жарату, айналма суларды салқындату (салқындату станциясы) |
| | | Криолит өндірудің сарқынды сулары | Реагентті өңдеу (әкті сүтті дайындау торабы, суперфосфат ерітіндісін дайындау торабы, қоспалағыш, реакциялық ка- мера), көлденең тұндырғышта тұндыру | Көлденең тұндырғышта тұндыру, электр диализ | Екінші кезеңге қосымша: ионды сүзгіде соңына дейін тазарту |
| 5) | Титан, магний өндірісі | | | | |
| | | Байыту фабрикаларының сарқынды сулары | Қалдық сақтағышта тұндыру | Бірінші кезеңге қосымша: коагулянттармен өңдеу (әкті сүтті дайындау торабы, қоспалағыш), тұндыру (көлденең тұндырғыш) | Екінші кезеңге қосымша: кварцты сүзгілерде соңына дейін тазарту |
| | | Металлургия кәсіпорындарының сарқынды сулары | Әкті сүтпен бейтараптан- дыру (орташаландырғыш, әкті сүтті дайындау торабы, қоспалағыш реактор), көлде- нең тұндырғыштарда тұндыру | Бірінші кезеңге қосымша: коагулянттармен және флокулянттармен өңдеу (күкірт қышқылды алюминий ерітіндісін дайындау торабы, полиакриламин ерітіндісін дайындау торабы, қоспалағыш), тұндыру (көлденең тұндырғыш), кварцты сүзгілерде соңына дейін тазарту | Екінші кезеңге қосымша: ион алмастырушылық қондырғыда тұзсыздандыру |
| 6) | Құрамында алтын бар рудаларды өндіру және өңдеу |
| | | Кенді сулар | Тұндыру, (көлбеу немесе тік тұндырғыштар), залал- сыздандыру (хлорлау блогы) | Тұндыру, коагуляциялау (әкті сүтті дайындау торабы) және залалсыздандыру (хлорлау блогы) | Екінші кезеңге қосымша: флокуляциялау (полиакриламид ерітінді- сін дайындау торабы, көлденең тұндырғышы), сүзу (жедел сүзгілер) |
| | | Құрамында алтын бар рудаларды циандаудан кейінгі сарқынды сулар | Кектің алтыннан арылған ерітінділерін сұйық хлормен тазарту (әкті сүтті дайындау торабы, хлорлау қондырғысы, эжектор, орташаландырғыш) және қалдық сақтауышта тұндыру | Бірінші кезеңдегідей | Оны содан кейін сілті ерітіндісімен аулаумен және өндірістік үдеріске қайтарумен көгеретін қышқылды қышқыл ортада айдау, белсенді хлормен соңына дейін тазарту, тұндыру (қалдық сақтауыш) және тұзды құрамы бойынша салқындату (салқындату станциясы) |
| | | | | | | |
