| ||||||||||||||||||||
|
|
|
«Төрелік туралы» Қазақстан Республикасының Заңын статистикалық талдау (заңнаманың 2023 жылғы қаңтардағы жағдайы бойынша)
Қалиева А. «Қазақстан Республикасының Заңнама және құқықтық ақпарат институты» ШЖҚ РМК-ның жетекші ғылыми қызметкері
Қазақстан Республикасының «Төрелік туралы» Заңына (бұдан әрі - Заң) сәйкес төрелік нақты дауды қарау үшін арнайы құрылған төрелік немесе тұрақты жұмыс істейтін төрелік деп түсініледі. Тараптардың келісімі бойынша төрелікке жеке және (немесе) заңды тұлғалар арасында азаматтық-құқықтық қатынастардан туындайтын даулар берілуі мүмкін. Бұл ретте тұрақты жұмыс істейтін төреліктерді жеке және (немесе) заңды тұлғалар құра алады, олар осы төрелікте қызметін жүзеге асыратын төрешілердің регламентін, тізілімін бекітеді. Нақты дауды қарау үшін төрелікті тараптар дауды шешу үшін құрады және осы дау шешілгенге дейін немесе тараптар дауды сотқа беру туралы шешім қабылдағанға дейін қолданылады. Заң қабылданған сәттен бастап осы уақытқа дейін, 69 ай ішінде 2 заңмен өзгертулер мен толықтырулар енгізілді. Осылайша, түзетулер 2017 және 2019 жылдары енгізілді (1 - Диаграмма). 1 – Диаграмма
«Тұрақсыздық коэффициенті» ұғымы оған өзгерістер енгізген нормативтік актілер санын акт қабылданған сәттен бастап өлшеу сәтіне дейінгі өткен айлар санына бөлу нәтижесі ретінде айқындалатын шаманы білдіреді. Тұрақсыздық коэффициенті неғұрлым жоғары болса, заң соғұрлым жиі өзгерді. Тұрақсыздық коэффициентінің мәні (Ктұрақсыздық) екі параметрге байланысты: өзгерістер енгізетін заңдардың саны (А) және Заңның қолданылу кезеңі, айларда (T) және олардың сандық шамаларының қатынасы ретінде анықталады және келесі формулада көрсетіледі:
Ктұрақсыздық = А/Т= 2/69=0,02
Осы Заңның орташа тұрақтылық кезеңі 0,02 мәніне тең[1]. Бұдан шығатыны, орта есеппен 18 айда 1 рет өзгерістер енгізілді. Осылайша, төрелік қызмет саласындағы басым заңнамалық саясат тұрақты болып көрінеді. 1-кестеде өзгертулер енгізілген заңдар көрсетілген: 1-Кесте
Заңның тұрақтылығын талдау барысында тұрақтылық кезеңі ең төменгі мәнде 10 айды құрайтыны анықталды (2016 жылғы 8 сәуір – 2017 жылғы 27 ақпан). Заңның максималды мәндегі тұрақтылық кезеңі 22 ай мен 20 күнді құрайды, бұл шамамен 1 жыл 10 айды құрайды. Заңға түзетулер енгізілген заңнамалық актілерге жүргізілген талдау төрелік келісімнің нысаны мен мазмұнын бекітетін 9-баптың ең көп өзгеріске ұшырағанын көрсетті (2-кесте). Сондай-ақ, ең көп таралған өзгерістерге 12-бап (5 өзгерістер мен толықтырулар), сондай-ақ 44-бап (4 өзгерістер мен толықтырулар) ұшырағанын атап өтеміз. 12-бапқа 2019 жылы ең көп өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Атап айтқанда, бір тармақ (7-1-тармақ) қосылды, бір тармақ (3-тармақ) және бір тармақша (тармақша) алынып тасталды, 4-тармақтың 3-тармағы), өзгерістер мен толықтыруларға екі тармақша (т.2 т.1, т.2 б. 4) (2-Диаграмма).
2-Диаграмма
12-баптың мазмұнын өзгертуге қатысты 2019 жылғы 21 қаңтардағы тиісті өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Заңның негізінде Төрелік палатаның (бұдан әрі - ТП) өкілеттіктерінен 3-тармақ алынып тасталғанын атап өткен жөн, оған сәйкес тұрақты жұмыс істейтін төреліктердің істерді сақтауына мониторингті жүзеге асыру кезінде ТП-ға құпиялылық қағидаты қолданылады. М. К. Сүлейменов пен А.Е. Дүйсенова атап өткендей, тұрақты жұмыс істейтін төреліктердің істерді сақтауын бақылауға қатысты ТП өкілеттігі төрелік талқылау қағидаттарына қайшы келді, өйткені ол құпиялылық қағидатын және төрелік қызметіне араласуға жол бермеу қағидатын бұзды. Төрелік шешімдер (істер) дауласушы тараптардың өздерінен басқа ешкімге қатысты емес. Кез-келген бақылау-бұл арбитраж қызметіне тікелей араласу[2]. Сонымен қатар, ТП құзыретіне Қазақстан Республикасының төрелік туралы заңнамасының жекелеген мәселелері және оны қолдану практикасы бойынша сараптамалық қорытындыларды ұсыну бойынша ұсынымдық сипаттағы жаңа өкілеттік қосылды. М. К. Сүлейменов пен А. Е. Дүйсенова ТП жұмысының тәжірибесі көрсеткендей, ай сайын палатаға төрелік заңнаманы қолданудың даулы мәселелеріне, патологиялық ескертпелермен байланысты мәселелерге, сондай-ақ жосықсыз төреліктердің әрекеттеріне шағымдарға қатысты сұраулардың едәуір саны келіп түсетінін әділ атап өтті. Жоғарыда аталған норма ТП осы сұрауларға сараптамалық қорытындылар беруге мүмкіндік береді, бұл сайып келгенде барабар құқық қолдану практикасын қалыптастыруға көмектеседі[3]. ТП басқару органдарының жүйесі өзгерістерге ұшырағанын атап өткен жөн. Мәселен, басқарма төрағасы атынан атқарушы жеке-дара орган алынып тасталды, алайда бұрын тұрақты жұмыс істейтін алқалы органды басқару органдарының қатарына бекітіп берген 4-тармақтың 2) тармақшасы 2019 жылдан бастап өзгертілді және өзгеріске ұшырады. Мәселен, жаңа редакция: тұрақты жұмыс істейтін атқарушы басқару органы-төраға басқаратын басқарма. 2-Кесте
Заңның статистикалық талдауы негізінде келесі тұжырымдар жасалды: 1. Заң салыстырмалы түрде тұрақты, енгізілген түзетулер түзетуші және толықтырушы болып табылады. 2. Өзгерістер мен толықтыруларды біртіндеп енгізу саясаты Қазақстан Республикасының төрелік қызметті құқықтық реттеу және Қазақстан аумағында шетелдік төрелік шешімдерді орындау саласындағы ұлттық заңнамасын жетілдіру, сондай-ақ ұлттық заңнаманы осы саладағы халықаралық стандарттарға сәйкес келтіру қажеттілігіне негізделген.
[1]Тұрақтылықтың орташа кезеңі-заңнамалық актіге өзгерістер енгізілмейтін шартты кезеңнің ұзақтығы. Тұрақтылық кезеңінің орташа мәні заңның жалпы қолданылу мерзімінің, айларда, өзгерістер мен толықтырулар енгізген заңдардың жалпы санына қатынасы арқылы анықталады. [2] Сүлейменов М. К., Дүйсенова А. Е. Қазақстан Республикасының Төрелік туралы заңнамасындағы өзгерістер. https://www.zakon.kz/4957274- izmeneniya-v-zakonodatelstve-respubliki.html [3] Там же
Доступ к документам и консультации
от ведущих специалистов |