Адвокаттардың кәсіби құқықтарын қорғау аясында адвокатураны дамыту тұжырымдамасы туралы (Тайыр Назханов, Адвокаттардың кәсіби құқықтарын қорғау жөніндегі Комиссияның Төрағасы, Алматы қалалық адвокаттар алқасының Төралқа мүшесі)

Адвокаттардың кәсіби құқықтарын қорғау аясында адвокатураны дамыту тұжырымдамасы туралы

Тайыр Назханов,

Адвокаттардың кәсіби құқықтарын қорғау жөніндегі Комиссияның Төрағасы,

Алматы қалалық адвокаттар алқасының Төралқа мүшесі

Жақында С.Сизинцевтің жетекшілігімен Республикалық адвокаттар алқасының (РАА) Ғылыми-консультативтік кеңесі адвокатураны дамыту тұжырымдамасын (Тұжырымдама) іске асыруға қатысты ілеспе заңдарға ұсынылған түзетулерді жариялады.

Ұсынылған түзетулерді талдау РАА мен Сизинцевтің осы саладағы үлкен жұмысын көрсетеді. Осы мақалада орындалған шолу туралы толық айту мүмкін болмағандықтан, ұсынылған түзетулерде маңызды орын алатын адвокаттардың кәсіби құқықтарын қорғау саласындағы заңнаманы жетілдіру тақырыбына тоқталамын.

Осылайша, РАА құрылымында адвокаттардың кәсіби құқықтарын қорғау жөніндегі Комиссия (Комиссия) құрылды және тиімді жұмыс істейді, оның құрамына барлық аумақтық алқалардың өкілдері кіреді. Оның жетекшісі мен құрамын РАА Төралқасы бекітеді. Комиссияның қызметі республикалық Конференцияда бекітілген тиісті Ережемен реттеледі.

Кәсіби құқықтары бұзылған адвокаттардың өтініштерімен жұмыс істеуден басқа, Комиссияның жұмысын мынадай басқа бағыттар бойынша ұйымдастыру ұсынылады: НҚА және құқық қолдану практикасын талдау; Комиссия алдында тұрған міндеттерді шешуге арналған іс-шараларды ұйымдастыру және/немесе оларға қатысу; Комиссия қызметін БАҚ-та және әлеуметтік желілерде жариялау. Тиімді жұмыс істеу үшін Комиссия құрамында «Аналитика», «Ивент» және «Медиа» атты үш ұйым құрылды, ұйымдардың басшылары сайланды, тиісті регламенттер бекітілді. Ағымдағы жылдың мамыр айынан бастап осындай ұйымның арқасында бірқатар мақалалар жарияланды, біздің мүшелеріміз адвокаттардың кәсіби құқықтарын қорғауға арналған бірқатар іс-шараларға қатысты, ал біздің қызметіміз әлеуметтік желілерде белсенді жарияланды.

Аталған өзгерістердің нәтижесінде адвокаттар тұрақты және жүйелі негізде жұмыс істейтін Комиссия алады деп күтілуде, ал адвокаттардың құқықтарын ықтимал бұзушылар Комиссияның үйлесімді және дәйекті жұмысына тап болатынын білетін болады.

Тұжырымдамада адвокаттардың кәсіби құқықтарының бұзылуы туралы егжей-тегжейлі сипатталған, мысалы:

* адвокатқа қатысты заңсыз жеке қаулы шығару;

* адвокатты істі жүргізуден бас тартуға мәжбүрлеу;

* заңсыз тінту, адвокат пен оның үй-жайын тексеру, адвокаттық құпияны қамтитын құжаттарды заңсыз алу;

* адвокаттың сенім білдірушімен қарым-қатынасының құпиялылығын бұзу;

* адвокатқа қатысты заңсыз жасырын тергеу әрекеттері;

* адвокаттан заңсыз жауап алу және ұстау;

* адвокаттық құпияны қамтитын мәліметтер мен материалдарды заңсыз талап ету.

Осыған байланысты адвокаттың мәртебесін едәуір арттыратын НҚА-ға түзетулер кешені ұсынылады. Атап айтқанда,

1. Адвокаттардың мемлекет кепілдік берген заң көмегі шеңберінде көрсетілетін істер бойынша қылмыстық процесті жүргізетін органдарға тәуелділігін жою.

2. Адвокаттарды тағайындау бойынша таңдау, жүйедегі техникалық іркілістерге, сондай-ақ интернет желісіне қол жеткізуге байланысты жағдайларды қоспағанда, заң көмегінің бірыңғай ақпараттық жүйесі арқылы кездейсоқ әдіспен айқындалуға тиіс.

3. Адвокаттарды жедел-іздестіру қызметін жүзеге асыратын органдармен құпия негізде ынтымақтасатын адамдар ретінде тартуға заң жүзінде тыйым салу қажет.

4. Адвокаттарға қатысты арнайы жедел-іздестіру іс-шараларын және жасырын тергеу әрекеттерін жүргізудің ерекше тәртібін енгізу.

5. Адвокаттардың құқықтарын бұзу, қорқыту және қысым көрсету, жауап алу, адвокатты тінту фактілері, сондай-ақ адвокаттық қызмет кепілдіктерін өзге де бұзушылықтар бойынша шағымдарды қараудың арнайы тәртібін заңнамалық түрде айқындау қажет, мұндай шағымдарды қызметкерлердің іс-әрекеттеріне шағым жасалған органның қарау мүмкіндігін қоспағанда.

6. Адвокатты ол заң көмегін көрсететін адаммен сәйкестендіру практикасын тоқтату қажет.

7. Тексеру жүргізуге тыйым салуды белгілей отырып, соттар мен құқық қорғау органдарының әкімшілік ғимараттарына кіру құқығын қамтамасыз ету.

8. Құқық қорғау, мемлекеттік және мемлекеттік емес органдардың, мекемелердің, ұйымдардың ғимараттары мен үй-жайларында кәсіби қызметті жүзеге асыру үшін қажетті компьютерлерді, смартфондарды және өзге де техникалық құралдарды кедергісіз пайдалану.

9. Адвокаттың кез келген уақытта өз клиентіне еркін қол жеткізу құқығын регламенттеу.

10. Адвокатқа күзетпен ұсталатын және бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеп жатқан адамдарға кідіріссіз және шектеусіз қолжетімділік беру.

11. Жария етпеу туралы қолхатқа ауыстыра отырып, кәсіби қызметті жүзеге асыру үшін адвокатқа мемлекеттік құпияларға рұқсат беруге арнайы рұқсат алу қажеттілігінің күшін жою.

12. Адвокатқа танысу үшін ұсынылатын барлық құжаттардың көшірмелерін алуға мүмкіндік бере отырып, құжаттарға (танысуға ғана жататын; көшірмелерін алумен не өз бетінше алумен; көшірмелерін алумен ғана) бөлуді алып тастау. Сондай-ақ, белгіленген тәртіппен қорғауға берілмеген кез келген дәлелдемелерді сотта пайдалануға бір мезгілде тыйым сала отырып, қабылданған процестік шешімдер мен жүргізілетін процестік әрекеттер туралы адвокатқа хабарлаудың нақты шекті мерзімдері белгіленсін.

13. Адвокатқа кәсіби қызметті жүзеге асыру үшін қажетті банктік, салықтық, дәрігерлік және заңмен қорғалатын өзге де құпияны қамтитын материалдарды алу құқығын беру.

14. Адвокаттардың қызметіне кедергі келтіргені үшін жауапкершілік туралы норманы қайта қарау.

Осы мақалада қылмыстың ресми құрамын қолдану. Адвокаттық қызметке кедергі келтіретін нақты іс-әрекеттерді тізімдеу осы баптың қолданылуын жеңілдетеді, сондай-ақ оларды әкімшілік жауапкершілікке жататын құрамдардан ажыратуға мүмкіндік береді.

15. Адвокатқа сот тергеуінің басында прокурор жариялаған айыптауға өзінің көзқарасын сотталушыға дейін немесе одан кейін баяндау құқығын беру.

16. Дәлелдемелерді жарамсыз деп тану туралы өтінішхаттарды қарау нәтижелері бойынша сот талқылауы барысында шығарылған сот актілерін апелляциялық тәртіппен қарауға жататын сот актілерінің тізбесіне енгізу жатады.

17. Қылмыстық процесті жүргізетін органдардың лауазымды адамдарынан регресс тәртібімен зиянды оңалтуға және өтеуге байланысты шығындарды өндіріп алу.

18. Адвокаттың көмегіне ақы төлеу жөніндегі міндеттемелер белгіленген мерзімде орындалмаған жағдайда адвокатқа қорғаушының міндеттемелерін орындауды тоқтату құқығын беру.

19. Сондай-ақ тұжырымдама мәтінінде танысуға болатын басқа да ұсыныстар.

Осы мақаланың авторы Комиссияның қазіргі Төрағасы бола отырып, осы түзетулердің жобасын оптимизммен қарайды және оларды НҚА-ға енгізу адвокаттардың жағдайын едәуір жақсартады, жалпы алғанда олардың кәсіби құқықтарын қорғайды деп санайды. Өз тарапымнан қосарым, Комиссия оларды бейінді министрліктер мен ведомстволарда, сондай-ақ ел Парламентінде қараған жағдайда заң шығару процесіне белсенді түрде қатысуға дайын.