«Жерді бағалаудың экологиялық критерийлерін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 7 шілдедегі № 581 Қаулысы (күші жойылды)

Корреспонденты на фрагмент
Поставить закладку
Посмотреть закладки
Добавить комментарий

Жерді бағалаудың экологиялық критерийлерін бекіту туралы
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 7 шілдедегі № 581 Қаулысы

ҚР Үкіметінің 2015 жылғы 7 қыркүйектегі № 750 Қаулысымен күші жойылды

Қазақстан Республикасының 2007 жылғы 9 қаңтардағы Экологиялық кодексінің 16 және 209-баптарына сәйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Қоса беріліп отырған жерді бағалаудың экологиялық критерийлері бекітілсін.

2. Осы қаулы алғаш рет ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының

Премьер-Министрі

К. Мәсімов

Поставить закладку
Посмотреть закладки
Добавить комментарий

Қазақстан Республикасы

Үкіметінің

2007 жылғы 7 шілдедегі

№ 581 қаулысымен

бекітілген

Жерді бағалаудың экологиялық критерийлері

Қоныстану аумақтары жерінің экологиялық жай-күйінің

критерийлері

Көрсеткіш-

тер

Параметрлер

Салыстыр-

малы

қанағат-

танарлық

ахуал

Эколо-

гиялық

апат

Төтенше

эколо-

гиялық

жағдай

Негізгі көрсеткіштер

Экспозиция-

лық дозасының

топырақтың

үстіңгі

қабатынан 1

метр

деңгейдегі

қуаты,

мкР/сағ

400-ден

астам

200-400

кемінде 200

Радиоактивті

ластану,

Кu/кв. км

цезий-137

40-тан

астам

15-40

20-ға дейін

стронций-90

3-тен

астам

1-3

кемінде 1

плутоний

1-ден

астам

1-0,1

кемінде 0,1

Химиялық

ластанудың

жиынтық

көрсеткіші

(Zс)

128-ден

астам

32-128

0,3-ке

дейін

Қосымша көрсеткіштер

1 кг

топырақта

гельминттер

жұмыртқала-

рының болуы

100-ден

астам

10-100

кемінде 10

1 г топырақ-

тағы

патогенді

микроорга-

низмдердің

саны

10-6 -дан

астам

105-10-6

жоқтығы

Коли-титр

0,01

-0,001

кемінде

0,001

кемінде

10-4

Ескертпе - топырақ үшін коли-титр - грамында топырақтың 1 ішек таяқшасы болатын ең аз массасы.

Тозған топырақ пен жерді анықтауға арналған

диагностикалық және қосымша критерийлер

Техногендік (пайдаланудан болған) азып-тозу

1. Жердің бұзылуы

Бұзылған жердің диагностикалық критерийлері мыналар болып табылады:

жер бедерінің морфометрикалық сипаттамасы:

салыстырмалы түрде табиғи жер бетінің тереңдігі немесе биіктігі (м);

жер кертпешінің еңістік бұрышы (градус);

жердің литологиялық құрылысының бұзылуы:

0-100 см қабатта органогендік қабат пен қабаттағы қарашірінді қорының қуаты бойынша құнарлы қабат пен ықтимал құнарлы жыныстың болуы;

жер бетінің бөтен үйінділермен жабылуы;

жер беті және жер асты суларының сипаттамасы:

жер асты суының деңгейі (м);

сулардың минералдануы (г/л);

су жайылуының ұзақтығы (ай).

2. Физикалық (егіншілік) азып-тозу

Физикалық азып-тозу мынадай негізгі критерийлер бойынша бағаланады: гранулометриялық құрамы;

жыртылатын (қарашірінді) топырақ қабатының біркелкі тығыздығы, г/см³

текстуралық (агрегатішілік) кеуектілік, см³/г;

тұрақты құрылымдық (жарылып кеткенін есептемегенде, агрегатаралық) кеуектілік, см³/г;

топырақтың жыртылатын (қарашірінді) қабатының құрылымы:

агрономиялық тұрғыдан бағалы және суға төзімді агрегаттардың болуы;

құрылымдық бөліктердің жай-күйі мен қасиеттері;

топырақтың су-физикалық параметрлері:

су өткізгіштігі және топырақтың сүзу коэффициенті (м/тәулік);

негізгі гидрологиялық константтары (ВЗ, НВ) және аэрацияның кеуектілігі;

бөртуі.

3. Аграрлық тозу

Топырақтың мынадай теңгерімділік сипаттамалары (органикалық заттар, қоректік элементтер, катионды-анионды құрамы) аграрлық тозудың диагностикалық критерийлері болып табылады:

топырақ профиліндегі қарашірінді қорының кемуі (А+В) бастапқы мөлшерден %;

рН;

физикалық батпақтың кемуі(%);

қарашіріндінің сапалық құрамы;

негізгі қоректендіру элементтерінің жалпы қорының азаюы;

қоректендіру элементтерінің қозғалмалы нысандарымен өсімдіктердің қамтамасыз етілуі;

катиондық алмасу сыйымдылығы, топырақтың негіздермен толығу дәрежесі, сіңірілген негіздердің құрамы.

Аграрлық құнарсызданудың қосымша критерийлері мыналар болып табылады:

лайлы фракцияның минералогиялық құрамы;

белсенді микробтық биомасса деңгейінің төмендеуі (есе саны);

фитоуыттылығы;

топырақ ферментациялық белсенділігінің төмендеуі;

топырақ мезофаунасының биомассасы;

биологиялық әртүрліліктің азаюы (Симпсон индексі, нормадан %);

шымтезектің түзілуі (мм/жыл).

4. Эрозия

Эрозияны бағалау үшін статикалық немесе динамикалық критерийлер пайдаланылады, мұның соңғысы топырақ бетінің де ландшафтың да жай-күйін көрсетуі мүмкін.

4.1. Су эрозиясы

1) Жазықтық эрозиясы

Жазықтық су эрозиясының диагностикалық критерийлері мыналар болып табылады:

топырақ профилі қуатының азаюы, (А+В) %;

топырақ профилінде қарашірінді қорының азаюы (А+В), сол ортадағының %;

топырақтың үстіңгі көкжиегінің гранулометриялық құрамының өзгеруі;

топырақ массасының жоғалуы, т/га/жыл;

ашық қалған топырақ түзетін жыныстың (С) немесе төселіп жатқан жыныстың (D) көлемі, жалпы көлемнің %-ы;

эрозияға ұшыраған топырақ алаңының ұлғаюы, жылына %;

Қосымша қритерийлер мыналар болып табылады:

қарашірінді (жыртылатын жер) көкжиек (см) қуаттың кемуі;

құнарлы заттар қорының кемуі;

шаю жылдамдығы;

жер бетінің еңістігі және эрозиялық үдерістер дамуының қауіптілігі.

2) Сызықтық эрозия

Сызықтық эрозияның диагностикалық критерийлері мыналар болып табылады:

аумақтың жыралармен бөлінуі (км/км²);

жер бетіне қатысты алғанда су шайып кеткен орлардың тереңдігі, см.;

топырақ массасының жоғалуы (т/га/жыл);

жаңа жыралардың пайда болуы және барларының өсуі.

Қосымша критерийлер мыналар болып табылады:

жыраның тереңдігі;

алаңының бірлігіне келетін жыра саны;

алаңының бірлігіне келетін жыралардың жалпы алаңы;

жыралардың су жинау алаңының кейбір сипаттамалары.

4.2. Жел эрозиясы

Санамаланғаннан басқа жел эрозиясының диагностикалық критерийлері мыналар болып табылады:

құнарсыз қабаттың дефляциялық үйіндісі, см.;

жер пайдаланудан шығып қалған алқаптардың алаңы (табиғи алқаптарда өсімдіктер өспей қалған), жалпы алаңының %;

жайылымдық өсімдіктердің проективті жауып қалуы, аймақтық алаңының %;

азып-тозған жайылымдар алаңының өсу жылдамдығы, жылына %;

қозғалмалы құм алаңы, жалпы алаңының %;

қозғалмалы құм алаңының артуы, жылына %;

Қосымша параметрлердің арасында мынадай критерийлер пайдаланылады:

дефляцияның үдемелілігі немесе дефляцияның жылдамдығы;

топырақ профилінде қарашірінді қорының кемуі (А+В);

гранулометриялық құрамның жеңілдеуі;

шөп қалыңдығы мен егістің сиреу дәрежесі.

5. Тұздану

5.1. Тұздану

Тұздану дәрежесінің негізгі критерийлері мыналар болып табылады:

үстіңгі құнарлы қабаттағы уытты тұздардың құрамы (%);

уытты сілтіліктің ұлғаюы (тұзданудың бейтарап типінен сілті типіне ауысқан кезде), мг-экв/100 г. топыраққа;

тұздалған жер алаңының артуы, жылына %;

ортаның реакциясы (тұз және су сығындысындағы рН).

Қосымша критерийлер ретінде жер асты суларының деңгейі мен минералдануы туралы деректер пайдаланылады.

5.2. Сортаңдану

Сортаңданудың негізгі критерийлері мыналар болып табылады:

алмасатын натрий құрамының артуы (катионды алмасу сыйымдылығынан (КАС) %-бен);

алмасатын магний құрамының артуы (КАС) %-бен);

ортаның реакциясы (рН).

Топырақтың физикалық қасиеттері және әсіресе топырақ құрылымының сортаңдануының қосымша критерийлері болып табылады.

6. Батпақтану

Диагностикалық критерийлер мыналар болып табылады:

топырақ-жер астындағы сулар деңгейін көтеру, м;

су жайылуының ұзақтығы (ай);

жер астындағы сулардың минералдануы (г/л);

Қосымша профильдің (гидроморфизм белгілері) морфологиялық құрылысының сипаттамалары пайдаланылуы мүмкін.

Топырақ және жердің тозу дәрежесін белгілеу

критерийлері

Көрсеткіштер	Тозу деңгейі
Көрсеткіштер	(өте әл- сіз)	(әл- сіз)	(орта- ша)	(кө- те- ріл- ген)	(жо- ғары)
1	2	3	4	5	6
Абиотикалық үйіндінің қуаты, см	<2	2-10	11-20	21-40	>40
Беткі қабатына қатысты (тұтастығы бұзылмаған) ойылу тереңдігі (см)	<20	20-40	41-100	101- 200	>200
Физикалық саз мөлшерінің шамаға азаюы, бастапқыдан %	<5	5-15	16-25	26-32	>32
Топырақтың жыртылатын қабаты тұтастығының тең салмақты тығыздығының артуы, бастапқы мөлшерден %	<10	10-20	21-30	31-40	>40
Тұрақты құрылымдық (жарылуды есепке алмағанда, агрегатаралық) кеуектілік, см3/г	>0,2	0,11 -0,2	0,06- 0,1	0,02 -0,05	<0,02
Текстуралық кеуектілік (агрегатішілік), см3/г	>0,3	0,26 -0,3	0,2- 0,25	0,17 -0,19	<0,17
Сүзу коэффиценті, м/тәулік	>1,0	0,3- 1,0	0,1- 0,3	0,01 -0,1	<0,01
Тастақтылығы, жамылғының %-ы	<5	5-15	16-35	36-70	>70
Топырақтық профилі қуатының төмендеуі (А+В), бастапқыдан %	<3	3-25	26-50	51-75	>75
Топырақ профилінде қарашірінді қорының азаюы (А+В), бастапқыдан %	<10	10-20	21-40	41-80	>80
Микроэлементтер (Мn, Со, Мо, В, Сu, Ғе) құрамының азаюы, қамтамасыз етілуінің орташа дәрежесінен %	<10	10-20	21-40	41-80	>80
Жылжымалы фосфор құрамының азаюы, қамтамасыз етілуінің орташа дәрежесінен %	<10	10-20	21-40	41-80	>80
Алмасатын калий құрамының азаюы, қамтамасыз етілуінің орташа дәрежесінен %	<10	10-20	21-40	41-80	>80
Топырақ ортасындағы РН-тың өзгеруі, орташа көрсеткіштен %	<10	10-15	16-20	21-25	>25
Топырақ массасының шығыны т/га/жыл	<5	5-25	26-100	101- 200	>200
Ашылған топырақ түзетін жыныстың (С) немесе төсеме жыныстың (D) алаңы, жалпы алаңнан %	0-2	3-5	6-10	11-25	>25
Эрозияға ұшыраған топырақ алаңының ұлғаюы, жылына %	<0,5	0,5- 1,0	1,1- 2,0	2,1 -5,0	>5,0
Беткі қабатқа қатысты шайылу және су қазуының тереңдігі, см	<20	20-40	41-100	101- 200	>200
Аумақтың жыралармен бөлінуі, км/км2	<0,1	0,1- 0,3	0,4- 0,7	0,8- 2,5	>2,5
Құнарсыз қабаттың дефляциялық үйіндісі, см	<2	2-10	11-20	21-40	>40
Жерді пайдаланудан шығарылған табиғи алқаптардың алаңы (өсімдік өспеген), жалпы алаңнан %	<10	10-30	31-50	51-70	>70
Жайылымдық өсімдіктің жобалық жамылғысы, аймақтықтан %	>90	71-90	51-70	11-50	<10
Тозған жайылымдар алаңының ұлғаю жылдамдығы, жылына %	<0,25	0,25 -1,0	1,1- 3,0	3,1- 5,0	>5
Жылжымалы құмдар алаңы, жалпы алаңнан %	0-2	3-5	6-15	16-25	>25
Жылжымалы құмдар алаңының ұлғаюы, жылына %	<0,25	0,25 -1,0	1,1- 2,0	2,1- 4,0	>4
Жоғарғы құнарлы қабаттағы уытты тұздар сомасының құрамы (%): -соданың қатысуымен	<01	0,1- 0,2	0,21- 0,3	0,31 -0,5	>0,5
-тұзданудың басқа түрлері үшін	<0,1	0,25	0,26- 0,5	0,51 -0,8	>0,8
Уытты сілтіліктің артуы (тұзданудың бейтарап типінен сілті типіне ауысқан кезде), мг-экв/100 г топыраққа	<0,7	0,7 -1,0	1,1 -1,6	1,7 -2,0	1,7- 2,0
Тұзданған топырақ алаңының артуы, жылына %	0-0,5	0,5- 1,0	1,1- 2,0	2,1- 5,0	>5,0
Алмасу натрий құрамының артуы (КАС-тан %-бен): - құрамында < 1% натрийі бар топырақ үшін - басқа топырақ үшін	<1 <5	1-3 5-10	3-7 10-15	7-10 15-20	>10 >20
Алмасатын магний құрамының артуы (КАС-тан %)	<40	40-50	51-60	61-70	>70
Тұщы (<1-3 г/л) жер асты сулары деңгейінің жиналу тереңдігі, м - гумидті аймақта	>1,0	0,81 -1,0	0,61- 0,80	0,31 -0,60	<0,3
- далалық аймақта	>4	3,1- 4,0	2,1- 3,0	1,0- 2,0	<1,0
Минералданған (>3 г/л) жер астындағы сулар деңгейінің жату тереңдігі, м	>7	5-7	5-3	3-2	<2
Су басу ұзақтығы (беткі ылғалдану), ай	<3	3-6	6-12	12-18	>18

Ескертпе - бастапқы ретінде жұтаңданбаған ұқсас жердің жай-күйі (нөлдік жұтаңдану дәрежесі) қабылданады.