Бизнесті тексеру бір тараптың ойыны емес (Айсин Сайкен Бақытұлы – заң ғылымдарының кандидаты, АМКУ профессоры, Асе Adviser компаниясының жетекшісі, Даненбаев Азамат Қайырбекұлы – Қарағанды облысы Кәсіпкерлер палатасының Кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау бөлімінің бастығы)

Айсин Сайкен Бақытұлы -

заң ғылымдарының кандидаты, АМКУ профессоры,

Асе Adviser компаниясының жетекшісі

(e-mail: aisin2011@gmail.com, моб.: 8-777-999-38-10)

Даненбаев Азамат Қайырбекұлы -

Қарағанды облысы Кәсіпкерлер палатасының

Кәсіпкерлердің құқықтарын қорғау бөлімінің бастығы

(e-mail: a.danenbayev@atameken.kz)

БИЗНЕСТІ ТЕКСЕРУ БІР ТАРАПТЫҢ ОЙЫНЫ ЕМЕС

Тексеру түріндегі мемлекеттік бақылау - бұл мемлекет пен бизнестің өзара іс-қимылының ажырамас құбылысы, сондықтан кәсіпкерге тексерулердің жүргізілу тәртібін реттейтін нормативтік актілерді білу керек.

Тексеру процесі эмоционалды шиеленіспен байланысты болғандықтан, кәсіпкер немесе оның өкілі маңызды нормативтік нюанстарды шатастырып, ұмытып кетуі мүмкін, сондықтан осы жарияланым кәсіпкерлерге құқықтық өрісте бағдар табуға және тексерушілерге тексерудің бір тарап қана ойнайтын ойын емес екенін дәлелдеуге көмектесе алады.

Бүгінгі шындық көрсетіп отырғанындай, тексерулердің көпшілігі бұзушылықтарды анықтаумен және сәйкесінше айыппұлмен аяқталады, бірақ тексерулер кезінде аудиторлардың өздері, прокурорлар және басқа да тексерушілер өрескел қателіктерге жол береді. Тексерушілер жіберген кейбір қателіктер олар анықтаған барлық бұзушылықтардың жарамсыздығына әкеп те соғуы мүмкін, осыған байланысты мұқияттылық танытқан және заңи білімді кәсіпкердің жеңімпаз болып шығуға үлкен мүмкіндігі бар, өйткені тексеруді жарамсыз деп тану жоғары тұрған мемлекеттік органның немесе соттың тексеру актісін, сондай-ақ анықталған бұзушылықтарды жою туралы нұсқаманы жоюы үшін негіз болып табылады (Кәсіпкерлік кодекстің 156-бабы). Сонымен қатар, сәтсіз ұйымдастырылған тексеруден кейін тексерушінің өзі жеке кәсіпкерлік субъектілеріне тексеру жүргізу тәртібін бұзғаны үшін әкімшілік жауапкершілікке тартылуы мүмкін (Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекстің 175-бабы).

Кәсіпкерге тексеру кезінде ТЕКСЕРУШІЛЕРДІҢ:

1) тағайындау туралы актіні (тексеру мерзімдерін ұзарту туралы қосымша актіні) және құқықтық статистика және арнайы есепке алу саласындағы уәкілетті органда тіркелген тексеру парағын тапсыруына (оны https://qamqor.gov.kz/check-те тексеруге болады);

2) қызметтік куәлікті немесе сәйкестендіру картасын көрсетуіне;

3) құзыретті органның режимдік объектілерге баруға рұқсатын (қажет болған жағдайда) ұсынуына;

4) медициналық рұқсатнаманы көрсетуіне (қажет болған жағдайда);

5) тексеру жүргізу нәтижесінде алынған құжаттар мен мәліметтердің сақталуын қамтамасыз етуіне;

6) тексеру нысанасына жатпайтын талаптар қоймауына және өтініштер жасамауына;

7) тексеру парақтарында белгіленбеген талаптардың орындалуын тексермеуіне;

8) құжаттарды, ақпаратты, өнім үлгілері мен сынамаларды, егер олар тексеру объектілері болып табылмаса немесе тексеру нысанасына жатпаса, ұсынуды талап етпеуіне;

9) өнім үлгілерін, сынамаларды, аталған үлгілерді, сынамаларды белгіленген нысан бойынша іріктеу туралы актіні ресімдемей тұрып алмауына;

10) тексеру жүргізу нәтижесінде алынған ақпаратты жария етпеуіне және таратпауына;

11) тексеру жүргізудің белгіленген мерзімінен аспауына;

12) тексерулердің бір кезеңде бір мәселе бойынша жүргізілмеуіне;

13) бақылау және қадағалау субъектілері есебінен тексеру жүргізу мақсатында шығынды сипаттағы іс-шаралар жүргізбеуіне;

14) кәсіпкердің белгіленген жұмыс режиміне кедергі келтірмеуіне;

15) кәсіпкерге не оның уәкілетті өкіліне тексеру жүргізу кезінде қатысуға кедергі жасамауына;

16) кәсіпкерге қажетті ақпаратты беруден бас тартпауына, сондай-ақ тексеру нысанасына қатысты түсініктеме беруден бас тартпауына;

17) тиісті өкілеттіктері жоқ адамдарға тексеру жүргізуді тапсырмауына;

18) тексеруді тағайындау туралы бір актіде тексеруге жататын бірнеше бақылау және қадағалау субъектілерін көрсетпеуіне;

19) тексеру шеңберінде аудио - және бейнетехника құралдарының көмегімен жүргізілетін тексеруді жүзеге асыру процесін тіркеуге кедергі келтірмеуіне;

20) үшінші тұлғаларды, өз мүдделері мен құқықтарын білдіру, сондай - ақ үшінші тұлғалардың аудио-және бейнетехника құралдарының көмегімен тексеруді жүзеге асыру процесін тіркеу жөніндегі іс-қимылдарды жүзеге асыру мақсатында тексеруге қатысуға тартуға кедергі келтірмеуіне назар аударуы керек.

Егер тексеру процесінде кәсіпкерде бұзушылықтар анықталған болса, бірақ тексерушінің өзі жоғарыда аталған қателіктерге жол берген жағдайда, онда кәсіпкердің тексеруді жарамсыз деп тану үшін шағым (талап арыз) беруге заңды негізі бар. Сондықтан барлық жағдайларда тексерушілердің іс-әрекетіне оларды шағымға немесе талап арызға бұлтартпас дәлел ретінде тіркеу үшін аудио және бейне тіркеуді жүргізу қажет.

Айта кету керек, кәсіпкер бизнесті қорғау жөніндегі өңірлік мобильді топтан көмек сұрай алады, байланыс телефондары Бас прокуратураның сайтында орналасқан (https://www.gov.kz/memleket/entities/prokuror/press/article/details/45384?lang=ru) немесе кәсіпкерлер тексерушілердің әрекеттеріне шағымдарын жолдай алатын Call-орталыққа 115 нөмірі бойынша қоңырау шалыңыз (қоңырау шалу тегін).

Қорытындылай келе, осы мақалада тексерулердің кейбір аспектілері ғана қамтылғанын атап өткен жөн, сондықтан кәсіпкерлерге:

- ҚР Кәсіпкерлік кодексінің - меншік нысанына қарамастан бақылау және қадағалау субъектісіне (объектісіне) бару және (немесе) бақылау және қадағалау субъектілерін (объектілерін) тексеру арқылы профилактикалық бақылауды ұйымдастырудың және жүргізудің жалпы ережелері, тәртібі баяндалған 13-тарауымен;

- ҚР Кәсіпкерлік кодексінің - бақылау және қадағалау органдарының және олардың лауазымды адамдарының шешімдеріне, әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымдану шарттары айтылған 157-бабымен және 29-тарауымен;

- «Прокуратура туралы» ҚР Конституциялық заңының 17, 18 және 19-баптарымен;

- «Прокурорлық қадағалауды ұйымдастырудың кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Бас Прокурорының 2023 жылғы 17 қаңтардағы № 32 бұйрығымен бекітілген Прокуратура органдарының заңдылықтың сақталуына тексеріс тағайындау және жүргізу, заңдылықтың жай-күйіне талдау жасау, сондай-ақ күшіне енген актілерді бағалау қағидаларымен мұқият танысуға кеңес береміз.