«Басқа кәсіпорындардағы қатысулар туралы ақпараттарды ашып көрсету» 12 (IFRS) Қаржы есептілігінің халықаралық стандарты (2013 ж.)

12-ші Халықаралық Қаржылық Есептілігінің Стандарты (IFRS 12)
«Басқа кәсіпорындардағы қатысулар туралы ақпараттарды ашып көрсету»

1             Осы стандарттың мақсаты пайдаланушылардың қаржылық есептілігіне төмендегілерді бағалауға мүмкіндік беретін ақпараттарды ашып көрсету туралы кәсіпорындарға қойылатын талаптарды анықтаудан тұрады:

(a)                  оның басқа кәсіпорындардағы қатысу сипаты мен оған байланысты тәуекелдерді; және

(b)                  мұндай қатысудың қаржылық жағдайына, қаржы нәтижелері мен ақша қаражаттарының ағындарына әсерін.

Мақсаттың жетістіктері

2              1-тармақта баяндалған мақсаттарға жету үшін кәсіпорын төмендегілерді ашып көрсетуі тиіс:

(a)                 осы анықтамадан маңызды қорытындылау мен ұсыныстар:

(і)            басқа кәсіпорындардағы қатысу сипатын;

(іі)           бірлескен қызмет түрін анықтау кезінде қабылдайтын елеулі пайымдаулары мен кемшіліктерін (7-9 тармақтары);

(ііі)          егер тиімді болса, инвестициялық кәсіпорынның анықтамасына сай келеді; және

(b)                оның төмендегілерге қатысуы туралы ақпаратты:

(i)                 еншілес кәсіпорындардағы (10-19-тармақтары);

(ii)               бірлескен қызмет пен қауымдасқан кәсіпорындардағы (20-23-тармақтары); және

(iii)              кәсіпорын бақыламайтын құрылымдық кәсіпорындардағы (шоғырландырылмаған құрылымдық кәсіпорын) (24-31- тармақтары).

3              Егер осы стандарта талап етілетін ақпараттарды ашып көрсету басқа стандартттар талап ететін ақпараттарды ашып көрсетумен бірге 1-тармақта баяндалған мақсаттарды қанағаттандырмайтын болса, кәсіпорын сол мақсатқа жету үшін қажетті қосымша ақпарат қажет екендігін ашып көрсетуі тиіс.

4               Кәсіпорын ақпараттарды ашып көрсету мақсаттарына қол жеткізу үшін қажетті нақтылау деңгейін және де осы стандарт талаптарының әрқайсысына қаншалықты үлкен назар аудару керектігін анықтауы тиіс. Ол пайдалы ақпараттарды ақпараттарды ашып көрсету кезінде немесе түрлі сипаттамалары бар тармақтарды біріктіру кезінде кірістірілген елеусіз бөліктер үлкен көлемде жоғалып кетпейтіндей ашып көрсетілетін ақпараттарды біріктіруі немесе нақтылауы тиіс және (B2-B6 тармақтарын қараңыз).

5              Осы стандартты төменде көрсетілгендердің кез келгенінде қатысу үлесі бар кәсіпорындар қолдануы тиіс:

(a)                 еншілес кәсіпорын.

(b)                бірлескен кәсіпорын (яғни, бірлескен операциялар немесе  бірлескен кәсіпорындар).

(c)                 қауымдасқан кәсіпорын.

(d)                шоғырландырылмаған құрылымдық кәсіпорын.

6              Осы стандарт  төмендегілерге қатысты болғанда қолданылмайды:

(a)                 еңбек қызметінің аяқталуы бойынша сыйақы жоспарларына немесе

19 «Қызметкерлерге берілетін сыйақылар» ХҚЕС (IAS) қолданылатын қызметкерлерге сыйақы бердің ұзақ мерзімді басқа да жоспарларына.

(b)                27 «Жеке қаржы есептілігі» ХҚЕС (IAS) қолданылатын кәсіпорынның жеке қаржылық есептілігі. Алайда, кәсіпорынның шоғырландырылмаған құрылымдық кәсіпорындарда қатысу үлесі бар болса және тек жеке қаржылық есептілікті құрастыратын болса, ол 24-31-тармақтарында қарастырылған талаптарды қолдануы тиіс.

(c)                 бірлескен қызметке қатысушы, бірақ мұнымен бірге оған ортақ бақылау жүргізбейтін үлесі бар кәсіпорынның қатысу үлесі мұндай қатысу қызметке елеулі әсер етуге мүмкіндік бергенде немесе құрылымдық кәсіпорындарда

(d)                9 «Қаржы құралдары» ХҚЕС (IAS) сәйкес есепте көрініс табатын басқа кәсіпордағы қатысу үлесі. Алайда осы стандарты қолдануы тиіс:

(i)                  кезең ішінде пайдалар немесе залалдар құрамында көрініс табатын өзгерістер әділ құн бойынша бағаланатын 28 «Қауымдасқан ұйымдарға және бірлескен кәсіпорындарға салынған инвестициялар» (IAS) ХҚЕС сәйкес қауымдасқан кәсіпорындар немесе бірлескен кәсіпорындардағы қатысу үлесін ұсынатын мұндай қатысу үлесі жағдайында; немесе

(ii)                мұндай қатысу үлесі құрылымдық кәсіпорындардағы қатысу үлесін ұсынған жағдайда.

7             Кәсіпорын төмендегілерді анықтау кезінде қабылдаған (және аталған пайымдаулар мен кемшіліктерге енгізілген өзгерістердегі) елеулі пайымдаулар мен кемшіліктер туралы ақпараттарды ашып көрсетуі тиіс:

(a)                 10 «Шоғырландырылған қаржы есептілігі» ХҚЕС (IAS) 5 және 6-тармақтарында ұсынылған сипаттамаларға сәйкес басқа кәсіпорынға яғни, инвестициялар нысанына бақылауы барын;

(b)                 оның қызметке бірлескен бақылауы барын немесе басқа кәсіпорынға елеулі әсер ететінін; және 

(c)                 егер жеке ұйымның құрылымы болған жағдайдағы қызметтің бірлескен қызмет түрін (яғни, бірлескен операция немесе бірлескен кәсіпорын).

8              7-тармаққа сәйкес ашып көрсетілетін елеулі пайымдаулар мен кемшіліктер фактілер мен міндеттемелер жағдайындағы оның бірлескен бақылау не елеулі әсері бар- жоқтығы туралы қорытынды жасау кезінде кәсіпорын қабылдайтын пайымдаулар мен кемшіліктерді бірге қарастырады.

9              7-тармақтың талаптарын орындау үшін кәсіпорын мысалы, төмендегілерді анықтау кезінде қабылданған елеулі пайымдаулар мен кемшіліктерді ашып көрсетуі тиіс:

(a)                 ол басқа кәсіпорынның дауыс беру құқығының жартысынан көбін иеленген жағдайда да ол басқа кәсіпорынды бақыламайды.

(b)                 ол басқа кәсіпорынның дауыс беру құқығының жартысынан азын иеленген жағдайда ол басқа кәсіпорынды бақылайды.

(c)                 ол агент немесе негізді болып табылады (10 ХҚЕС (IFRS) 58-72-тармақтарын қараңыз).

(d)                басқа кәсіпорынның дауыс беру құқығының 20 пайызын немесе 20 пайыздан көбін иеленген жағдайда да ол елеулі әсер етпейді.

(e)                 басқа кәсіпорынның 20 пайыздан кем емес дауыс беру құқығын иеленген жағдайда да елеулі әсер етеді.

9А          Бас компания, кәсіпорын 10-шы ХҚЕС-ң 27-шы тармағына сәйкес инвестициялық кәсіпорын деген қорытындыға келсе, ол инвестициялық ұйым деген анықтамадағы маңызды қорытындылар мен ұсыныстарын ашып көрсетуі тиіс. Егер инвестициялық кәсіпорын бір немесе одан да көп типтік инвестициялық ұйым ерекшеліктеріне(10-шы ХҚЕС-ң 28-ші тармағын қараңыз).

9B           Кәсіпорын инвестициялық ұйым қызметін бастағанда немесе аяқтағанда, инвестициялық ұйым мәртебесінің өзгеруін және өзгерту себептерін ашып көрсету қажет. Бұдан басқа, ұынылған кезең ішінде инвестициялық қызметті бастаған кәсіпорын қаржылық есептілігінде мәртебесінің өзгеру әсерін ашып көрсетуі тиіс:

(a) шоғырландыруды тоқтататын еншілес компаниялардың мәртебесінің өзгеру күнінен бастап жалпы әділ құны;

b) егер бар болса, 10-шы ХҚЕС-ң 101-тармағына сәйкес есептелген жалпы пайдасы немесе залалы; және

(c) пайда немесе залал танылған пайда немесе залалдағы орны(егер жеке ұсынылмаса).

10           Кәсіпорын пайдаланушыларға оның шоғырландырылған қаржылық есептілігін мүмкіндік беретін ақпараттарды:

(a)                 түсінуге:

(i)                       топтардың құрылымын; және

(ii)                     қызметтегі және топтардың ақша қаражаттарының ағынында бақыланбайтын үлестер қабылдайтын қатысуды (12 -тармақ); және

(b)                бағалауға:

(i)                  топ активтеріне рұқсат алу мүмкіндігі немесе қолдану және топ активтерін реттеуге қойылатын елеулі шектеулердің сипаты мен деңгейін (13- тармақ);

(ii)                 шоғырландырылған құрылымдық кәсіпорындарда оның қатысуына байланысты тәуекелдердің сипаты мен өзгерістерін (14-17- тармақтары);

(iii)               бақылаудың айрылуына әкелмейтін еншілес кәсіпорындардағы оның тікелей қатысу үлесінен болған өзгерістердің салдарын (18-тармақ); және

(iv)               есеп беру кезеңінің барсында еншілес кәсіпорынның үстінен бақылау жасауды жоғалтуын (19- тармақ) ашып көрсетуі тиіс.

11            Егер шоғырландырылған қаржылық есептілікті дайындау кезінде пайдаланылатын еншілес кәсіпорынның қаржылық есептілігі шоғырландырылған қаржылық есептіліктің (10- ХҚЕС (IFRS) В92 және В93-тармақтарын қараңыз) күнінен немесе кезеңінен ерекшеленетін кезеңде немесе кезең ішінде құрастырылатын болса, кәсіпорын төмендегілерді ашып көрсетуі тиіс:

(a)                 осы еншілес кәсіпорынның қаржылық есептілігінің есептік кезеңінің аяқталу күнін; және

(b)                басқа күнді немесе кезеңді пайдалану себебін.

Қызметте және топтардың ақша қаражаттары ағынында қабылдайтын бақыланбайтын үлестердің қатысуы

12            Есеп беруші кәсіпорын үшін елеулі болып табылатын бақыланбайтын үлестері бар өзінің әрбір еншілес кәсіпорындары бойынша мұндай кәсіпорын төмендегілерді ашып көрсетуі тиіс:

(a)               еншілес кәсіпорынның атауы.

(b)               еншілес кәсіпорынның қызмет жүргізуінің негізгі орнын (және егер ол қызмет жүргізудің негізгі орнынан ерекшеленетін болса мекеме орналасқан ел).

(c)               бақыланбайтын үлестері бар тікелей қатысу үлестерінің арақатынасын.

(d)               бақыланбайтын үлестері бар дауыс беру құқығының арақатынасын, егер ол қатысудың тура үлестері арақатынасынан ерекшеленетін болса.

(e)               есептік кезең ішіндегі еншілес кәсіпорынның бақыланбайтын үлестеріне жататын пайдасы немесе залалын.

(f)                 есептік кезең соңындағы еншілес кәсіпорынның жинақталған  үлестерін.

(g)               еншілес кәсіпорындар туралы жинақталған қаржылық ақпараттарды (B10-тармағын қараңыз).

Елеулі шектеулердің сипаты мен деңгейі

13            Кәсіпорын ашып көрсетуі тиіс:

(a)                  топ активтеріне не оларды қолдануға және топтардың міндеттемелерін реттеуге рұқсат алу мүмкіндіктеріне деген төмендегі елеулі шектеулерді (мысалы, заңмен анықталған немесе келісімшартпен қарастырылған шектеу және реттеуші органдардың шектеулері):

(i)                  бас кәсіпорынның не оның еншілес кәсіпорындарының басқа кәсіпорындарға ақша қаражаттарын немесе басқа активтерді беру мүмкіндігін шектейтін топтар (немесе  топтың басқа да кәсіпорындарынан)

(ii)                  топтың басқа кәсіпорындарына (немесе топтың басқа да кәсіпорындарының атынан) төленетін дивиденттер мен капиталды бөлудің басқа түрлерін шектеуі мүмкін кепілдіктер мен басқа да талаптар немесе топтың басқа кәсіпорындары (немесе, топтың басқа кәсіпорындарының атынан) беретін не өтейтін несиелер мен алғы төлемдерді.

(b)                 кәсіпорынның топ активтеріне немесе оларды қолдану және топ міндеттемелерін реттеу мүмкіндігін елеулі түрде шектеуі мүмкін бақыланбайтын үлестерді қорғау құқығының сипаты мен деңгейін (мысалы, бас кәсіпорын өзінің меншікті міндеттемелерін реттеуге дейінгі еншілес кәсіпорынның міндеттемелерін реттеуге міндетті болған жағдайда немесе бақыланбайтын үлестерге не еншілес кәсіпорынның активтеріне рұқсат алу не еншілес кәсіпорынның міндеттемелерін реттеуге рұқсат талап етілген жағдайда).

(c)                 осы шектеу қолданылатын шоғырландырылған қаржылық есептіліктегі активтер мен міндеттемелердің теңгерімдік құнының мәнін.

        Шоғырландырылған құрылымдық кәсіпорындардағы кәсіпорынның қатысуымен байланысты тәуекелдер сипаты

14             Кәсіпорын бас кәсіпорыннан немесе оның еншілес кәсіпорнынан шоғырландырылған құрылымдық кәсіпорынға қаржылық қолдау көрсету талап етуі мүмкін, есеп беруші кәсіпорынға шығын тәуекелінің туындауына әкелуі мүмкін (мысалы, жою туралы келісім немесе құрылымдық кәсіпорынның активтерін сатып алу немесе қаржылық көмек көрсету міндеттемесімен байланысты несие төлеу қабілеттілігі рейтингіне әсер етуші факторлар) кез-келген келісімшарттық келісімдердің жағдайы туралы ақпаратты ашып көрсетуі тиіс

15            Егер есептік кезең барысында бас кәсіпорын немесе оның кез келген еншілес кәсіпорнытиісті қарастырылған міндеттемелер келісімшарты болғанына қарамастан шоғырландырылған құрылымдық кәсіпорынға қаржылық көмек немесе қандай да бір қолдау көрсеткенде (мысалы, құрылымдық кәсіпорындардың активтерін сатып алу не оларға шығарылған құралдармен тәсілімен) кәсіпорын төмендегілерді ашып көрсетуі тиіс.

(a)             бас кәсіпорын немесе оның еншілес кәсіпорны құрылымдық кәсіпорынға қаржылық қолдау алуға көмектескен жағдайларды қоса алғандағы көрсетілген қолдаудың түрі мен сомасын; және

(b)            мұндай қолдау көрсетудің себептерін.

16            Егер есептік кезең барысында бас кәсіпорын немесе оның еншілес кәсіпорнының кез келгені тиісті қарастырылған міндеттемелер келісімшарты болмаса да бұрын шоғырландырылмаған құрылымдық кәсіпорынға қаржылық не басқадай қолдау көрсеткенде және мұндай қолдау кәсіпорынға құрылымдық кәсіпорын үстінен бақылау жасау мүмкіндігін алса, онда кәсіпорын мұндай шешім қабылдауға әсер еткен тиісті факторларға түсініктеме беруі керек.

17               Кәсіпорын құрылымдық кәсіпорынға қаржылық қолдау алуға көмек көрсету мақсатын қоса алғандағы шоғырландырылған құрылымдық кәсіпорынға қаржылық немесе қандай да бір қолдау көрсету бойынша кез-келген ағымдағы мақсатын ашып көрсетуі тиіс.

Бақылауды шығынға ұшырауға әкелмейтін еншілес кәсіпорындардағы бас кәсіпорынның тікелей қатысу үлестері өзгерістерінің салдары

18               Кәсіпорын бас кәсіпорынның иелеріне тиесілі капиталға көрсетілетін әсерді сипаттайтын бақылаудың шығынға ұшырауға әкелмейтін еншілес кәсіпорындардағы тікелей қатысу үлесінің кез келген өзгерістері бар ережені ұсынуы тиіс.

Есептік кезең барысындағы еншілес кәсіпорынға бақылау үстінен шығынға ұшырау салдарын бақылау

19            Кәсіпорын 10 ХҚЕС (IFRS) 25-тармағына сәйкес  есептелінген кіріс немесе шығыс болған кезде олар туралы ақпаратты ашып көрсетуі тиіс, және:

(a)                  бұрынғы еншілес кәсіпорында сақталынған кезкелген инвестицияларды бағалауға жататын және бақылауды жоғалту күніндегі әділ құн бойынша көрініс табатын мұндай кіріс немесе шығыс бөлігін; және

(b)                қатардағы бап немесе аталған кіріс немесе шығыстар танылған пайдалар немесе залалдар құрамындағы баптар (егер ол жеке ұсынылмаса).

20           Кәсіпорын пайдаланушыларға:

(a)                 бірлескен қызмет және қауымдастырылған кәсіпорындар үстінен бірлескен бақылау жүргізетін немесе оларға елеулі әсер ететін басқа инвесторлармен жасалатын келісімшарттық қатынастарының сипаты мен әсерін қоса алғанда бірлескен қызмет және қауымдасқан кәсіпорындарындағы оның қатысу сипаты, деңгейі мен қаржылық әсерін (21 және 22-тармақтары); және

(b)                  оның бірлескен және қауымдасқан кәсіпорындардағы қатысуына байланысты тәуекелдердің сипаты мен өзгерісін (23) бағалауға мүмкіндік беретін ақпаратты ашып көрсетуі тиіс.

Бірлескен қызмет пен қауымдасқан кәсіпорындардағы кәсіпорының қатысу сипаты, деңгейі мен қаржылық әсері

21            Кәсіпорын төмендегілерді ашып көрсетуі тиіс:

(a)                 есеп беруші кәсіпорын үшін елеулі болып табылатын бірлескен қызмет пен қауымдасқан кәсіпорынның әрбір фактісі бойынша:

(i)             бірлескен қызмет немесе қауымдасқан кәсіпорын атауын.

(ii)                 кәсіпорын мен бірлескен қызмет немесе қауымдасқан кәсіпорын арасындағы қатынастар сипатын (мысалы, бірлескен қызмет немесе қауымдасқан кәсіпорын әрекеттерінің аясында жүргізілетін әрекеттер сипатының және олар кәсіпорын қызметі үшін стратегиялық маңызды болып табылады ма жоқ па дегеннің сипаттамасын).

(iii)               бірлескен қызмет немесе қауымдасқан кәсіпорын әрекеттерінің аясындағы әрекеттерді іске асырудың негізгі орнын (және қажеттілігіне орай мекеме орналасқан ел және егер ол қызметті жүргізудің негізгі орнынан ерекшеленетін болса)

(iv)               кәсіпорынның қатысуы арқылы қатысудың немесе акциялардың тікелей үлесінің арақатынасы және егер де олар сәйкес келсе, дауыс беру құқығының арақатынасын (қажеттілік жағдайында).

(b)                есеп беруші кәсіпорын үшін елеулі болып табылатын әрбір бірлескен және қауымдасқан кәсіпорын бойынша:

(i)                  бірлескен немесе қауымдасқан кәсіпорындағы инвестиция үлестік қатысу әдісін пайдалану арқылы немесе әділ құн бойынша бағаланады ма